Kutadgu Bilig
Öğdülmiş Hükümdara Elçi Göndermek ıçin Nasıl Blr İnsan Lâzım Olduğunu Söyler
Eski Türkçe aslı Günümüze aktarımı
XXXIII Öğdülmiş İligke Yalavaç Idğuka Negü Teg Er Kerekin Ayur Öğdülmiş Hükümdara Elçi Göndermek ıçin Nasıl Blr İnsan Lâzım Olduğunu Söyler
2596 Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig,  bu işke idi ked yetürsü bilig Öğdülmiş cevap verdi ve — Hükümdar bu meseleyi çok iyi düşünmelidir — dedi —
2597 Kamuğ erde üdrüm yalavaç kerek,  biliglig ukuşluğ talu ked yürek Elçi insanlar arasında mümtaz, akıllı, bilgili, seçkin ve çok cesur bir kimse olmalıdır.
2598 Bayat kullarında eŋ üdründüsi,  yalavaçlar erdi kişi edgüsi Tanrının kulları arasında en seçkinleri ve insanların en iyileri onun elçileri idi.
2599 Yalavaçtın itlür telim törlüg iş,  yalavaçtın ötrü kelür körklüg iş Pek çok işler elçiler ile görülür; iyi neticeler elçiler vâsıtası ile elde edilir.
2600 Ukuşluğ kerek ked yalavaç örüg,  biliglig kerek sözke bilse yörüg Elçi çok akıllı, temkinli ve sözünü ifâde edebilmesi için de bilgili olmalıdır.
2601 Yana bilse söznüŋ içi hem taşı,  itilse anıŋ ötrü tüzmiş işi Vazifesinde muvaffak olabilmesi için, elçinin bir de sözün içini ve dışını bilmesi lâzımdır.
2602 Negü ter eşitgil ajunçı beg er,  bodun başlağuçı biliglig yeg er Dünya beyi, halkı idare eden, bilgili ve iyi insan ne der, dinle.
2603 Öküşte talu er ukuşluğnı bil,  bodunda bedüki biligligni kıl insanların en seçkini, akıllı ve tam bilgili insanı halka âmir tâyin et.
2604 Kayu işte aşnu aşunsa ukuş,  ol iş baçka bardı sınadım üküş Hangi işte akıl ön-ayak olursa,.o iş başarı ile neticelenir; bunu çok tecrübe ettim.
2605 Kayu işke bilge yetürdi bilig,  anı yetti tuttı tegürdi elig Alim hangi işte bilgisini kullanırsa, ona ulaşır; onu tutar ve elde eder.
2606 Ukuş işke tutsa bilig başlasa,  üküş işler itlür kişi işlese insan aklını kullanır ve işine bilgi ile başlarsa, giriştiği her işte muvaffak olur.
2607 Bağırsak kerek hem közi köŋli tok,  bütün çın kılıkı köni bolsa ok Elçi gözü, gönülü tok, içten bağlı, itimat edilir, doğru ve dürüst tabiatlı bir insan olmalıdır.
2608 Bağırsak tapuğçı beg asğın tiler,  beg asğın tilegli begin çın sever Candan bağlı olan hizmetkâr beyin faydasını ister, beyin faydasını isteyen — beyini gerçekten sever.
2609 Begiŋe asığçı bağırsaknı bil,  bağırsaknı bulsa özüŋ bağrı kıl Bil ki, beyine faydalı olan, ona gönülden bağlı kimsedir; içten bağlı birini bulursan, onu bağrına bas.
2610 Bağırsak tapuğçı bağır sanı teg,  bağırda yakınrak yürek kanı teg içten bağlı hizmetkâr insanın bağın gibidir; belki de bağırından daha yakın, yürek kanı gibidir.
2611 Közi suk kişi özke erksiz bolur,  bu suklar yalavaçka teŋsiz bolur Aç gözlü adam kendisine hâkim olamaz; haris olanlar elçiliğe lâyık değildirler.
2612 Közi tok çığay erse bayka sanur,  serinse kişi tegme işte unur Gözü tok insan, fakir olsa dahi, zengin sayılır; insan sebat ederse, her işte muvaffak olur.
2613 Suk er umduçı ol yavuz umduçı,  kişi umduçısı atı koltğuçı Haris kimse tamahkâr olur, tamahkârlık fenadır; tamahkâr insanlara dilenci derler.
2614 Negü ter eşitgil közi tok kişi,  közi tok kişi boldı baylar başı Gözü tok insan ne der, dinle; gözü tok insan en zengin insandır.
2615 Çığay kılsa kimni közi suklukı,  bayutmaz anı bu ajun toklukı Aç gözlülük kimi fakir yapmış ise, bu dünya onu ne kadar doyursa, yine zenginleştiremez.
2616 Kimi erse umdu kılur erse kul,  anıŋ boşlukı kör ölüm birle ol Kim tamahkârlığın esiri olur ise, ondan ancak ölümle kurtulabilir.
2617 Takı yakşı aymış bilig bergüçi,  közi sukka öt sav erig bergüçi Bilgi veren, aç gözlü olana öğüt ve nasihat veren insan çok güzel söylemiş.
2618 Tükel bay bolayın tese belgülüg,  köŋül baylıkı kol ay ersig külüg Tam mânası ile zengin olmak istersen, hiç şüphesiz, gönül zenginliği dile, ey şanlı yiğit.
2619 Neçe me kul erse közi tok beg ol,  suk öz beglikindin bu kulluk yeg ol Gözü tok olan, kul olsa bile, beydir; haris kimsenin beyliğinden bu kulluk daha iyidir.
2620 Kayu beg suk erse çığay ol çığay,  kayu kul közi tok beg ol köŋli bay Hangi bey haris ise, o fakirdir, fakir; hangi kulun gözü tok ise, o gönülü zengin bir beydir.
2621 Uvutluğ kerek ked amul hem silig,  siliglik bile bilse törlüg bilig Elçi haya sahibi, çok sakin ve nâzik bir insan olmalı; hilm ile beraber, her türlü bilgiye de sahip bulunmalıdır.
2622 Uvut bolmasa er otun el bolur,  uvut birle yalŋuk bütünlük kılur Haya olmazsa, insan küstah ve âdi olur; haya sahibi insan dürüst hareket eder.
2623 Amul bolsa ötrü atanur tüzün,  silig bolsa kılkı sevitür özün insan sakin tabiatlı olursa, ona halım denilir; nâzik kimse, kendisini her kese sevdirir.
2624 Tetiglik bile bolsa erke bilig,  tüzü işke tegrür bu bilgi elig İnsanda zekâ ile birlikte bilgi de bulunursa, o bu bilgisi ile her işte muvaffak olur.
2625 Bu beytig okığıl negü ter eşit,  bilig birle başlap özüŋke iş it Şu beyti oku, ne der, dinle; her işe bilgi, ile başla ve ona göre hareket et.
2626 Ukuş birle uk iş bilig birle bil,  künüŋ bolsu kutluğ kutadsunı yıl İşi akıl ile anla, bilgi ile bil; günün kutlu olsun, hayatın mesûd geçsin.
2627 Tetiglik bile er tilekke tegir,  bilig bil ukuş uk işiŋ ötrü kıl İnsan dileğine zekâ ile ulaşır; önce bilgi edin, iyice kavra, sonra işe giriş.
2628 Tetiglik bile bilse törlüg bitig,  bitig bilse ötrü bolur er tetig Elçi zekâ ile birlikte bir de inşanın nev'ine vâkıf olmalı; inşa bilen insan zâten zeki olur.
2629 Bitise okısa eşitse sözüg,  anın ötrü bilge kılur er özüŋ Yazmalı, okumalı ve başkalarının sözünden de istifâde etmelidir; insan bu suretle âlim olur.
2630 Kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel,  bu erdem bile er meŋiz kılsa al O her türlü faziletleri tam olarak bilmelidir; bu faziletler ile insan yüzünü ağartır.
2631 Kitâblar okır hem bilir erse söz,  ukar erse şir hem koşar erse öz Çok kitap okumalı, söz söylemesini bilmeli; şiirden anlamalı ve kendisi de şiir yazmalıdır.
2632 Nücûm bilse tıb hem yora bilse tüş,  anıŋ yormışı teg sözi kelse tuş Hey'et ilminden ve tıptan anlamalı; rüya yormasını bilmeli ve sözü yorduğu gibi çıkmalıdır.
2633 Bilir erse sakış yeme hendese,  aded cedri kılsa misâhat basa Hesaba, bir de hendeseye vâkıf olmalı; cezir ile mesaha ilmini de bilmelidir.
2634 Yana nerd ü şatranc bilir erse ked,  harifleri andın ulır erse ked Bundan başka, bir de çok iyi tavla ve satranç oynamasını bilmeli ve rakiplerini iyice sıkıştırmalıdır.
2635 Çögenke ked erse atar erse ok,  yeme kuşçı avçı ajunda ozuk Cirit oyununda mahir olmalı ve ok atmasını iyi bilmeli; kuşçuluk ve avcılıkta da başkalarına üstün gelmelidir.
2636 Kamuğ til bilir erse açsa tilig,  kamuğ hatnı bilse bitise elig Konuşurken, bütün dilleri konuşmalı; yazarken, bütün yazıları, yazmalıdır.
2637 Bu yaŋlığ kerek barça erdem bilir,  bu yaŋlığ yalavaç tilekke tegir Elçilik için bütün bu faziletleri bilen bir insan lâzımdır; böyle elçi işinde muvaffak olur.
2638 Yalavaç tetig bolsa bilge oduğ,  beg asğı bolur anda tutnur boduğ Elçi zeki, âlim ve uyanık olursa, her yerde hoş karşılanır ve beyine faydalı olur.
2639 Yalavaç yavuz bolsa kıvçak kovı,  seziksiz tüker anda begler suvı Elçi kötü, kof ve boş olursa, onun gittiği yerde, şüphesiz, beylerin itibârı kaybolur.
2640 Yalavaç barır er idi ked kerek,  kamuğ törlüg işke bu tutsa yürek Her işte emniyetle hareket edebilmesi için, elçi olarak gidecek kimsenin çok iyi bir insan olması lâzımdır.
2641 Kayu törlüg erdem aŋar satsalar,  anı utsa ötrü ağır tutsalar Karşısına ne gibi meziyetler ile çıkarlarsa-çıksınlar, o rakiplerini yenmeli ve kendisini saydırmalıdır.
2642 Kayu törlüg er me sözin sözlese,  anı uksa bilse yana kizlese O her çeşit insanın sözünü dinlemeli, anlayıp bilmeli, fakat bunu açığa vurmamalıdır.
2643 Yalavaç bilir bolsa erdem kamuğ,  bedüyür begi atı ilde uluğ Elçi her türlü fazilete sahip olursa, beyi büyür ve adı o memlekette yükselir.
2644 Negü ter eşitgil bilir kök ayuk,  bu söz ukmasa er anıŋ ögi yok Bu işleri bilen kök-ayuk ne der, dinle; bu sözü anlamayan insanın aklı yoktur.
2645 Kimiŋ erdemi bolsa atı yorır,  kalı bolmasa erdem atsız karır Kim faziletli ise, onun adı her tarafa yayılır; eğer bir kimsenin fazileti yoksa, adı anılmadan, ihtiyarlar, gider.
2646 Kişi erdemi birle erdin keçer,  üküş bolsa erdem er örlep uçar insan fazileti ile başkalarına üstün olur; kimin fazileti çok ise, o uçar gibi yükselir.
2647 Elig sunsa erdem bile er tegip,  uluğ tağ başın yere ildrür egip Kim fazilet ile elini uzatırsa, yüce dağların başını eğerek, yere indirir.
2648 Söz ukğan kerek bolsa hâzır cevâb,  cevâb kılsa bermiş söziŋe savâb Sorulan suâle doğru cevap verebilmesi için, onun sözden anlar ve hazır cevap bir kimse olması lâzımdır.
2649 Bor içmez kerek ked özin tutğuçı,  özin tutğuçı er bulur kut küçi O şarap içmemeli ve nefsine çok hâkim olmalıdır; nefsine hâkim olan insan, kendisini saadete erdirecek kudrete sahip olur.
2650 Biliglig bor içse biligsiz bolur,  biligsiz esürse adın ne kalur Bilgili kimse içki içerse, bilgisiz olur; bilgisiz sarhoş olursa, geriye ne kalır.
2651 Bor ol bu biligke ukuşka yağı,  bor atı hakikat tütüş ol çoğı içki bilginin ve aklın düşmanıdır; içkinin adı, hakikatte, kavga ve gürültüdür.
2652 Neçe me biliglig ukuşluğ kişi,  başın borka soksa buzar öz işi Ne kadar bilgili ve akıllı insan olursa-olsun, kendisini içkiye verirse, işini bozar.
2653 Neçe me uvutluğ silig kılkı uz,  bor içse otunluk kılur barça öz Ne kadar haya sahibi, nâzik ve iyi tabiatlı olursa-olsunlar, içki içince, insanlar kabalık ederler.
2654 İsizim uvut ya ukuş ög bilig,  arığsız bu borka berür ay silig Ey nâzik insan, ne yazık ki, insan hayasını ve aklını, idrâkini, bilgisini bu pis içkiye verir.
2655 Bor içme bor içse barır er kutı,  bor içse bolur tilve munduz atı îçki içme, içki içen insanın saadeti elden gider;.içki içenin adı deli ve budalaya çıkar.
2656 Karınka süçig kirse çıkrur sözüg,  bu çıkmış söz ök yandru örter özüg Şarap mideye girerse, sözü dışarı çıkarır; bu çıkan söz de tekrar kendisini yakar.
2657 Negü ter eşitgil bu beyt ayğuçı,  okığıl açılğay taşı hem içi Şu beyti söyleyen ne der, dinle; okursan, onun içini ve dışını anlarsın.
2658 Kalı içtiŋ erse esürgü süçig,  köŋül sırrı açtı çıkardı içig Eğer sarhoş eden şarâbı içersen, gönülün sırrını açmış ve içindekileri dışarı dökmüş olursun.
2659 Biliglig bor içse biligsiz bolur,  biligsiz bor içse bolur kenç kiçig Bilgili, içki içerse, bilgisiz olur; bilgisiz kimse içki içerse, kimse küçük çocuğa döner.
2660 Tili uz kerek hem köŋüllüg kerek,  sözi uz kerek hem ked öglüg kerek Elçi fasîh dilli ve gönül sahibi bir kimse olmalı; sözde usta ve akılda üstün bulunmalıdır.
2661 Siŋimlig bolur ol tili uz kişi,  sözi uz yorısa yarar er işi Hoş-sohbet insanlar her yerde iyi kabûl görürler; sözde usta kimse işte de muvaffak olur.
2662 Köŋüllüg kerek ked unıtmasa söz,  negü söz eşitse katığ tutsa öz O kuvvetli bir hafızaya sahip olmalı ve sözü unutmamalı; ne gibi söz duyarsa-duysun, onu sıkı tutmalıdır.
2663 Yüzi körki körklüg kerek hem bodı,  yülüg bolsa bod sın kişide kedi Yüzü güzel, kendisi yakışıklı ve saçı-sakalı düzgün olmalı ve boy posça da insanlar arasında temayüz etmelidir.
2664 Özi ersig erse bedük himmeti,  bu iki bile ol kişi kıymeti Elçi büyük himmet sahibi ve merd. bir insan olmalıdır; insanın kıymeti bu iki şey ile ölçülür.
2665 Sözi bolsa yumşak şeker teg süçig,  süçig sözke yumşar uluğ hem kiçig Sözü yumuşak ve şeker gibi tatlı olmalı; tatlı söze karşı, büyük küçük, her kes yumuşar.
2666 Yalavaç işi kör neçe söz bolur,  sözi yakşı bolsa tilekin bulur Elçinin işi hep sözle olur; sözü iyi olursa, dileğine kavuşur.
2667 Bu yarlığ kişi bulsa ilig kutı,  aŋar berse bolğay yalavaç atı Devletli hükümdar böyle bir insan bulursa, onu elçi olarak seçebilir.
2668 Anı ıdsa bolğay yalavaçlıkın,  yırak erse yat baz öz erse yakın İster uzakta yat-yabancılara, ister yakındaki kendi adamlarına olsun, onu elçilikle gönderebilir.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLl
2669 İlig aydı uktum eşittim munı,  takı bir sözüm bar ayu ber anı Hükümdar : — Dinledim ve bunu anladım — dedi — bir sözüm daha var, onu da söyleyiver.
2670 Seniŋdin ötelsün maŋa söz takı,  meniŋdin ötelsün saŋa söz hakı Sen bana fikrini söyle, ben de sana sözünün hakkını ödeyeyim.
2671 Bitigçi negü teg kerek ay tetig,  aŋar beg ınanıp bititse bitig Ey akıllı, kâtip nasıl olmalıdır, ki, bey ona itimat ederek, yazılarını yazdırabilsin.