Kutadgu Bilig
Öğdülmiş Hükümdara Aşçı-Başının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
Eski Türkçe aslı Günümüze aktarımı
XXXVI Öğdülmiş İligke Aş Başçi H V Ân Sâlâr Negü Teg Kerekin Ayur Öğdülmiş Hükümdara Aşçı-Başının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
2828 Yanut berdi ögdülmiş aydı elig,  bu işke bütün er kerek ked silig Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey hükümdar, bu işe mükemmel ve temiz ruhlu bir insan lâzımdır — dedi —
2829 Kişide talusı köni çın kişi,  üdürgü aŋar bergü aş suv işi İnsanlar arasında doğru, dürüst ve seçkin bir kimse bulmalı ve yemek içmek işini onun eline bırakmalıdır.
2830 Bu işke idi çın bütün er tile,  bağırsak tapuğsak uvutı bile Bu iş için çok dürüst ve doğru bir insan ara; o şefkatli, işine gönülden bağlı ve haya sahibi bir kimse olmalıdır.
2831 Bağırsak tapuğçı bütün çın kişi,  begiŋe yuluğlar et öz cân başı İçten bağlı olan hizmetkâr, doğru ve dürüst insan tenini, canını ve başını beyine feda eder.
2832 Boğuzdın bolur barça begke hatar,  işin kılsa aşçı anı kim yeter Bey için her türlü tehlike boğazdan gelir; aşçı işini yaparken, onu kim sevk ve idare eder.
2833 Kamuğ yerde begler küdezgü özin,  yigü içgüde açğu saklık közin Beyler her yerde kendilerini gözetmelidirler; yemek-içmekte ise, bilhassa ihtiyat gözünü açmalıdırlar.
2834 Bodun başlar erke bolur miŋ yağı,  yağı bolsa kimke yadığlığ ağı Halkın başında bulunan kimsenin bir çok düşmanı olur; kimin düşmanı varsa, ona karşı ağ hazırlanmış demektir.
2835 Bütün çın bışığ bolmasa bu kişi,  hatarlığ bolur aşta begler işi Aşçı güvenilir, doğru ve olgun bir kimse olmazsa, yemek-içmekte beylerin durumu tehlikeye girer.
2836 Muŋar kiçki eski tapuğçı kerek,  açınu süçinü aşın berse terk Bu iş için çok eski ve emektar bir hizmetkâr lâzımdır ki, beyi esirgeyerek, yemeği zevkle ve vaktında hazırlasın.
2837 Telim tapğı erse üküş emgeki,  aŋar bütse bolğay açınmış begi İhsanını esirgemeyen bey hizmeti uzun ve emeği çok olan kimseye güvenebilir.
2838 Negü ter eşitgil kişi edgüsi,  kalı teŋlemiş teg ukuş belgüsi Zekâsı bu vasıfları hâiz olan, insanların iyisi ne der, dinle.
2839 Kayu neŋe emgek katılsa üküş,  sevüg boldı ol neŋ kamuğda küsüş Hangi işe çok emek sarfedilmiş ise, insan onu sever ve onu her şeyden tutar.
2840 Kayu neŋke ıdsa tiriglik kişi,  sevüg boldı ol neŋ sevüg cân tuşı insan ömrünü hangi şeye sarfederse, o şey sevimli can kadar kıymetli olur.
2841 Tiriglik isiz ermez emgek isiz,  bu emgekke bermez tiriglik isiz Ömür aziz değil, emek azizdir; bu emeğe sarfedilmeyen hayata yazıktır.
2842 Tiriglik barır er açımaz tilin,  yava bolsa emgek açır kiç yılın Hayat gider, insan buna acıdığını itiraf etmez; emek boşa giderse, bunun acısı uzun seneler unutulmaz.
2843 Közi tok kerek ked yeme köŋli bay,  arığlık kerek hem yüzi körki ay Aşçı-başının gözü çok tok ve gönlü zengin olmalı; temiz olduğu gibi, yüzü ve kıyafeti de ay gibi parlamalıdır.
2844 Sakınuk kerek din şeriat bilir,  bu mundağ kişidin bütünlük kelir Takva sahibi, din ve şeriatı tanır bir insan olmalıdır; böyle insandan doğruluk gelir,
2845 Arığ boldı begler tadusı özi,  arığ bolmasa aş kaçan yer kozı Beylerin kendileri ve onları vücûda getiren dört unsur temizdir; yemek temiz olmazsa, onu nasıl iştihâ ile yiyebilirler.
2846 Arığ bolsa aşçı arığ aş berür,  arığ bolsa aş suv seve ked yelür Aşçı temiz olursa, temiz yemek verir; yemek temiz olursa, seve-seve yenilir.
2847 Közi suk kişi aşka sukluk kılur,  elig tegrür aşka aşığ artatur Aç gözlü kimse yemeğe karşı haris davranır, yemeğe elini sokar ve onu berbat eder.
2848 Közi suk kişiniŋ kılınçı yeg ol,  kılınç yegliki erke teŋsiz ig ol Aç gözlü adam çiğ tavırlı olur; çiğ tavırlı olmak insana yakışmayan bir hastalıktır.
2849 Neçe me bütün çın er erse köni,  anıŋda bütün çın özüŋ bil munı Ne kadar güvenilir, doğru ve dürüst bir insan bulsan bile, bil ki, senin için en güvenilir ve doğru kimse yine kendinsin.
2850 Bütün tutğu barça kişig çın bışığ,  özüŋ ked sakıŋu küdezgü başığ Bütün doğru ve olgun insanlara güvenmeli; fakat insan daha çok kendi-kendisini korumalı ve başını gözetmelidir.
2851 Muŋar meŋzetü keldi emdi bu söz,  unıtma bu sözni ayâ edgü öz Buna benzer şöyle bir söz vardır; ey iyi insan, bu sözü unutma.
2852 Kamuğnı bütün tut küdezgil özüŋ,  özüŋke bağırsak seniŋ öz közüŋ Her kese güven, fakat kendini gözet; sana karşı şefkatli olan, senin kendi gözündür.
2853 Kamuğda azizrek bu cânıŋ aziz,  aziz cânnı bek tut uzatma sözüg Her şeyden daha fazla bu canın azizdir; azız canı koru ve sözü uzatma.
2854 Yüzi körki körklüg kerek kılkı uz,  yülüg bolsa bodluğ tili köŋli tüz Onun yüzü, kıyafeti güzel, tavrı iyi, saçı-sakalı düzgün, yakışıklı ve özü-sözü bir olmalıdır.
2855 Bu körklüg kişi közke körnür arığ,  arığ bolmasa aş boğuzka karığ Böyle güzel bir kimse göze temiz görünür; yemek temiz olmazsa, insanın boğazında kalır.
2856 Arığlıknı sevmiş-turur bir bayat,  arığlık bile er bulur edgü at Tanrı temizliği sever, temizlik ile insan iyi ad kazanır.
2857 Arığlıknı barça kişiler tiler,  arığ bolsa aş suv kişi ârzûlar Temizliği bütün insanlar ister; yemek temiz olursa, insan ona arzu duyar.
2858 Yırak tutğu aşta arığsız kişi,  arığsız kişiniŋ arığsız işi Temiz olmayan kimseyi yemekten uzak tutmalı; temiz olmayan insanın işi de temiz değildir.
2859 Könilik kerek hem bülün çın kılık,  köni bolmasa er tüzümez yorık Âşçı-başı doğru, dürüst ve itimat edilir bir kimse olmalıdır; doğru olmayan insan gidişini düzeltemez.
2860 Kalı egri bolsa bu aş başçısı,  kamuğ egri boldı anıŋ işçisi Eğer aşçı-başı eğri olursa, onun bütün yamakları da eğri olur.
2861 Yumıtsa kalın yeg bu aş oğrısı,  kaçan körki kelgey begi tirkisi Bu ham insan sürüsü, yemek hırsızları, mutbahta toplanırsa, beyin safrası nasıl güzel olur.
2862 Könilik kerek erke edgü kılınç,  anın bulsa ötrü tilemiş sevinç İnsana doğruluk ve iyi hareket lâzımdır; insan bunlar ile arzu ettiği sevinci bulur.
2863 Negü ter eşitgil köni kılklığ er,  köni kılkı bolsa ajun bütrü yer Doğru hareketli insan ne der, dinle; doğru hareket eden insan dünyanın bütün nimetlerine nail olur.
2864 Köni kayda bolsa kutadur küni,  tünermez küni er yorısa köni Doğru insan nerede olursa-olsun, onun günü kutlu olur; doğru hareket eden insanın gündüzü geceye dönmez.
2865 Hıyânet kayu yerde ursa adak,  asığ bergü barça kaçar ked yırak Hıyanet nereye ayak basarsa, faydalı olan her şey oradan çok uzaklara kaçar.
2866 Hıyânet kişi kayda sunsa elig,  teŋiz erse suğlur kurıtur yerig Hıyanet eden adam bir yere el attımı, deniz bile olsa, kurutur.
2867 Bağırsak kerek ked begini sever,  uvutluğ kerek ked özini yığar Aşçı-başı sâdık olmalı ve beyini çok sevmeli; nefsine hâkim ve haya sahibi bir kimse olmalıdır.
2868 Ukuşluğ kerek hem biliglig kerek,  üdi bolsa aşka eriglig kerek Aşçı-başı akıllı ve bilgili olmalı; yemek vakti gelince, elini çabuk tutmalıdır.
2869 Törüçe yorısa tapuğ kılsa öz,  kirürde çıkarda köni tutsa köz Usûl ve erkânı dâiresinde hareket ile hizmet etmeli ve girip-çıkarken, dâima önüne bakmalıdır.
2870 Ukuş işke tutsa küdezse özin,  bilig işke tutsa tıdusa közin Aklını kullanarak, kendisini gözetmeli; bilgisini kullanarak, gözüne olmalıdır.
2871 Vefâ kılsa begke tilep edgü at,  ol at birle edgü kalır meŋü at İyi ad dileyerek, beye vefalı olmalı; bu iyi ad ile onun adı da ebedîleşmiş olur.
2872 Ukuşluğ kişiler at edgü kolur,  biliglig kişiler ınançlığ bolur Akıllı insanlar iyi ad isterler; bilgili insanlar itimâda lâyık olurlar.
2873 Ukuşluğ kişidin kişilik kelür,  biliglig kişiler kişisi bolur Akıllı insandan İnsanlık gelir; bilgili kimse insanların insanı olur.
2874 Negü ter eşitgil ukuşluğ kişi,  ukuşluğ kişi ol kişide başı Akıllı insan ne der, dinle; insanların başı akıllı insandır.
2875 Ukuşluğ vefâlığ kişi tüzüni,  yuluğlar kişike kamuğ özini Akıllı, vefalı kimse insanların asilidir; o başkaları için her vakit kendisini feda edebilir.
2876 Arığsız cefâlığ kılınçı otun,  kalı aydı erser kıyar sözini Temiz olmayan, cefakâr ve küstah kimse, söz vermiş olsa dahi, sözünden döner.
2877 Munu aydım emdi ay elig kişi,  bu yaŋlığ kerek bolsa aşçı başı Ey hükümdar, Şte söyledim; aşçıbaşı olacak insan böyle olmalıdır.
2878 Kirip ötrü tirki ayak başlasa,  anıŋdın begi aş seziksiz yese Böyle bir kimse sofra ve kapları idare eder ve beyi de, ondan şüphe etmeden, yemeğini yiyebilir.
2879 Bu erdi ay elig özüm bilmişin,  ayu berdim emdi köŋül bulmışın Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır; hatırıma gelenleri işte arzettim.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2880 Elig aydı uktum eşittim munı,  takı bir sözüm bar ayu ber anı Hükümdar : — Bunu dinledim ve anladım — dedi — bir sözüm daha var, onu da soyleyiver.
2881 Maŋa ayğıl emdi idişçi başı,  negü teg kerek kılsa içgü işi Şimdi bana içkici-başını anlat; içki işine bakan insan nasıl olmalıdır ki,
2882 İnansa aŋar beg ne köŋli bütüp,  alıp içse içgü anı çın tutup Bey ona inansın ve iç huzuru ile onu doğru bilerek, elinden içki içsin.