Kutadgu Bilig
Öğdülmiş Hükümdara İçkici-Başının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
Eski Türkçe aslı Günümüze aktarımı
XXXVII Öğdülmiş İligke İdişçi Başı Negü Teg Kerekin Ayur Öğdülmiş Hükümdara İçkici-Başının Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
2883 Yanut berdi ögdülmiş aydı elig,  muŋar ma idi ked yetürsü bilig Öğdülmiş cevap verdi ve: — Hükümdar bu hususu da çok iyi düşünmelidir — dedi —
2884 Öz igdiş kerek ked sınamış yılın,  köŋül basmış erse könitmiş yolın Öz kardeşlerinden veya uzun yıllar iyice tecrübe edilmiş, nefsine hâkim ve doğru yolda yürüyen biri olmalıdır.
2885 Bütün çın bağırsak közi köŋli tok,  köni bolsa kılkı mesel atğu ok Güvenilir, doğru, sâdık, gözü ve gönülü tok, tabiatı da atılan ok gibi doğru olmalıdır.
2886 Anın ötrü bolsa idiş tutğuçı,  yarağay bu işke yetilgey küçi Bu işe içkiyi iyi muhafaza eden ve bunu hazırlamağa muktedir böyle biri münâsip olur.
2887 Kamuğ törlüg otlar idişçi tutar,  güvâriş ya macûn ya çurnı katar Içkici-başı her türlü otları hazır bulundurur; hazım, kuvvet veya müshil ilâcı, hazırlar.
2888 Telim törlüg otlar anıŋda bolur,  yegü yalğağu ot ya içgü kolur Onun elinde yenilen, yalanan veya içilen, arzu edilen her türlü ilâç bulunur.
2889 Kuruğ öl yemiş tut ya içgü süçig,  anıŋdın bolur bu boğuzka keçig Kuru veya yaş meyva yahut içki ve şarap, bunlar boğaza hep onun elinden girer.
2890 Boğuzdın bolur barça begke hatar,  boğuz tatğı aşçı idişçi tutar Bey için her türlü tehlike boğazdan gelir; boğazın tadı aşçı ve içkicinın elindedir.
2891 Bu aşçı idişçi bütün bolmasa,  idi sarp bolur begke içse yese Aşçı ve içkici itimat edilir kimseler olmazsa, beyin emniyetle yiyip içmesi çok güç olur.
2892 Negü ter eşit ay biliglig bügü,  boğuz ked küdezgü aş akru yegü Bilgili ve hakîm insan ne der, dinle; boğaza çok dikkat etmeli ve yavaş-yavaş yemelidir.
2893 Boğuzuğ küdezse başıŋa asığ,  aşığ az yese bu ağızka tatığ Boğazı gözetmek, baş için faydalıdır; az yemek, ağıza tatlı gelir.
2894 Üküş kördüm erni yava kıldı baş,  küdezmedi boğuzın kovı kıldı yaş Çok insan gördüm; boğazını gözetmediğinden, beyhude yere başına kıydı ve hayatını heder etti.
2895 Boğuzdın kirür ig kişike kemi,  boğuzdın bolur hem aŋar ot emi Hastalık ve rahatsızlık insana boğazdan gelir; tedavi ve ilâç da boğazdan olur.
2896 Ukuşluğ kerek hem bilig ked bilir,  ukuşluğ kişidin kişilik kelir O akıllı ve çok bilgili olmalıdır; akıllı insandan insanlık gelir.
2897 İsizke katılmaz ukuşluğ kişi,  bütün çın bolur bu biliglig işi Akıllı insan kötüye karışmaz; bilgili insan da doğru ve dürüst hareket eder.
2898 Köni ermese küygey erdi ulun,  köni turmasa kör bolur er bulun Ok düz olmasa idi; doğru gitmezdi; insan doğru hareket etmezse, başkalarının esîri olur.
2899 Köni bol sen iş kıl ay ersig begim,  könilikte taştın yok ermiş yegim Ey kahraman beyim, sen doğruluk ile çalış; bence doğruluktan daha iyi bir şey yoktur.
2900 İdişçi başı ked koyuğ er kerek,  köni tutsa ötrü köŋül ög yürek îçkici-başılık için çok titiz insan lâzımdır; o gönlünü, aklını ve yüreğini doğru tutmalıdır.
2901 Könilik öze işlese iş bütün,  yakurmasa özke yarağsız otun Bütün işleri doğruluk ile yapmalı; uygunsuz ve küstah kimseleri kendisine yaklaştırmamalıdır.
2902 Öz elgi bile katsa içgü körüp,  özi beklese kodsa tamğa urup İçkiyi bizzat kendi eli ile karıştırmalı; kendisi mühürleyerek, muhafaza altına almalıdır.
2903 Yegü içgü katmış kamuğ otlarığ,  öz elgi bile katsa tutsa arığ Yemek ve içkiye karıştırılan bütün otları kendi eli ile katmalı ve bunların temizliğine dikkat etmelidir.
2904 Kuruğ öl yemiş ya cülengbin cülâb,  özi katğu tutğu bu barça şerâb Kuru, yaş meyva veya gül-balı, gül-şurûbu, bütün bu içkileri kendisi yapmalı ve muhafaza etmelidir.
2905 Açınu süçinü bağırsaklıkın,  idişin küdezse ötese hakın Şefkat, sevgi ve sadâkatle beyin içkisini gözeterek, onun hakkını ödemelidir.
2906 Kirür otrü emgek begi tapğıŋa,  ol emgek tusulur kulı asğıŋa Böylece beyinin hizmetine onun emeği geçer ve bu emek kulun faydasını te'min eder.
2907 Kayu neŋke kirse kişi emgeki,  uş ol neŋde boldı cânınıŋ köki İnsanın hangi şeye emeği geçerse, onun canı o şeye bağlanmış olur.
2908 Muŋar meŋzetü sözledi söz silig,  siligler sözi körse barça bilig İyi tabiatlı insan buna benzer bir söz söylemiştir; böyle insanların sözü, dikkat edersen, hep bilgidir.
2909 Kayu neŋke kirse kişi emgeki,  sevüg boldı ol neŋ sevüg cân köki İnsanın hangi şeye emeği geçerse, o şey sevgili can kökü gibi sevilir.
2910 Kişi emgek ıdsa tiriglik ıdıp,  anı sevgü yüdgü yüdürse yüki İnsanın ömür boyunca emek verdiğini sevmeli ve yüklenince de onun külfetine katlanmalıdır.
2911 Bu yaŋlığ bulunsa idişçi başı,  aŋar berse bolğay idişçi işi Böyle bir içkici-başı bulunursa, içki işi ona verilebilir.
2912 Bu işke munı teg silig er kerek,  munıŋ tapğı körki yarutsa yürek Hizmetinin iyiliği ile içten memnun kalmak için, bu işe böyle temiz tabiatlı bir insan lâzımdır.
2913 Munıŋda basakı bu boşğutları,  sakalsız kerek barça körki yarı İçkici-başının sakileri de hep genç ve güzel yüzlü olmalıdırlar.
2914 Yalıŋ yüzlüg oğlan tolun teg yüzi,  bodı tal kara saç bediz teg özi Yüzünde henüz tüy belirmemiş bu oğlanların yüzü dolun ay, boyu fidan, saçı kara ve görünüşleri tasvir gibi güzel olmalıdır.
2915 Beli bolsa yılmık yana yarnı keŋ,  ürüŋ bolsa kırtış kızıl kızğu eŋ Belleri ince, omuzları geniş, teni beyaz ve yanakları al-kırmızı olmalıdır.
2916 Yaşıl kök sarığ al ağı ton kedip,  aşağu kötürse yaraşur yorıp Onların yeşil, mavi, san ve pembe ipek elbiseler giyip dolaşmaları ve yemek taşımaları hoş olur.
2917 Sakalsız kerek bu idişçi arığ,  küdezilse içgüde kıl tü yamığ İçkinin kıl, tüy ve çer-çöpten korunması için, içkici sakalsız ve temiz bir insan olmalıdır.
2918 İdişte tü bolsa yarağsız bolur,  tü aş suvka tüşse tatığsız bolur İçkide kıl bulunursa, yakışık almaz; kılın yemeğe ve içkiye düşmesi tatsız bir şeydir.
2919 Munın aydı bolğay bilig bergüçi,  sakalsız kerek tep idiş tutğuçı Bilgi veren bundan dolayı — "Kadeh sunanlar sakalsız olmalıdır" — demiş olacaktır.
2920 İdişçi arığ bolsa körklüg yüzi,  anıŋdın siŋer içse içgü kozı Kadehçi temiz ve güzel yüzlü olursa, içilen içki iştiha ile içilir ve insanın içine siner.
2921 Negü tutsa körklüg kişi kılkı uz,  yaraşur alır kör bu cân ülgi köz Güzel yüzlü, tavır ve hareketi zarif olan kimse ne sunsa, yakışır; bak, göz ondan canın hissesini alır.
2922 Negü ter eşitgil bu beyt ayğuçı,  eşitgil munı sen ayâ bilgüçi Şu beyti söyleyen ne der, dinle; ey bilen insan, bunu sen dinle.
2923 Yüzi körki körglüg kerek kılkı uz,  negü tutsa andın tamar barça tuz Yüzü-gözü güzel, tavır ve hareketi zarif olmalıdır; o ne sunarsa sunsun, zevkle içilir.
2924 Karın açmış erke yüzi körse aş,  usup susamış ka körüp kanğusuz Karnı acıkmış insana onun yüzünü görmek bir yemektir; susamış insan için, o bakıp kanılmaz bir içkidir.
2925 İdişçi başı kör uş andağ kerek,  idiş tutğuçılar bu mundağ kerek İçkıci-başı işte böyle, sâkîler de öyle olmalıdır.
2926 İnansa aŋar ötrü begler bütüp,  yakın tutsa bolğay bütün çın tutup Beyler onlara itimât ederek, inanır ve doğru-dürüst insan olarak, onları kendilerine yakın tutabilirler.
2927 Ay elig kaç işke er üdrüm tile,  bağırsak közi tok uvutı bile Ey hükümdar, şu bir kaç işe sâdık, gözü tok ve haya sahibi, seçkin insanlar ara.
2928 Birisi yalavaç bitigçi biri,  takı bir idişçi kör aşçı biri Bunlardan biri — elçi, biri — kâtip, biri — içkici-başı ve biri de — aşçı-başıdır.
2929 Bularığ idi ked talula birin,  kalı tuşsa teŋsiz ökünme yarın Bunların her birini çok iyi seç; eğer uygunsuz kimseler seçilirse, sonra peşiman olma.
2930 Yalavaç bitigçi kalı bolsa yig,  anıŋ yası elke tokır ay tetig Eğer elçi ile kâtip olgun kimseler olmazsa, ey zeki insan, bunun zararı memlekete dokunur.
2931 İdişçi ya aşçı yeg erse kalı,  anıŋ yası cân kör tiriglik ulı Eğer içkici ve aşçı-başılar çiğ olurlarsa, bunların zararı hayatın esası olan cana dokunur.
2932 Katığlan ay elig bu bir kaç kişig,  talulayu üdrü tutuzğıl işig Ey hükümdar, gayret et, bu birkaç insanı iyi seç, sonra işleri onların ellerine bırak.
2933 Yana aydı ögdülmiş elig kutı,  bedük boldı begler işi teg atı Öğdülmiş devamla : — Ey devletli hükümdar, beylerin işi gibi, adı da büyük olur — dedi —
2934 Bedük işte teŋsiz baş ağrığ bolur,  baş ağrığ kötürmese beglik kalur Büyük işin her türlü derdi olur; bu derdler ortadan kaldırılmazsa, beylik ortadan kalkar.
2935 Negü ter eşitgil keŋeşçi öge,  keŋeşte töker begke yünçü üke Dinle, istişarede beyin önüne yığınla inci döken has-müşâvir ne der.
2936 Ayâ beg erej kolma emgek kötür,  erej birle emgek adakşu yatur Ey beyim, rahat arama, zahmeti ortadan kaldır; rahat ile zahmet bir arada bulunur.
2937 Beg emgep el itse bodun şük bayur,  bayusa bodun beg tileki bolur Bey zahmet çekip, memleketi tanzim ederse, halk kendi-kendine zenginleşir; halk zenginleşirse, beyin her arzusu yerine gelir.
2938 Sevinme ked artuk erejlig kişi,  bolur âhır emgek erejke tuşı Ey huzur içinde yaşayan bey, buna fazla sevinme; sonunda huzuru zahmet takip eder.
2939 Neçe me bu aşçı idişçi saŋa,  bütün erse artuk ay ersig toŋa Ey cesur kahraman, aşçı ve içkici-başılar sana ne kadar çok itimat telkin ederlerse-etsinler,
2940 Olarda bağırsak özüŋe özüŋ,  adın bolmağay sen uzatma sözüg Seni onlardan daha çok esirgeyecek olan yine kendinsin; sözün kısası, bu başka bir kimse olamaz.
2941 Negü ter eşitgil öge buyrukı,  unıtma munı sen biti hem okı Has-müşâvir ne tavsiye eder, dinle; bunu unutma, yaz ve dâima oku.
2942 Sevüg cân özele iminde imin,  kolup bulmadım men özümde öŋin Aradım, aziz can için kendimden daha emin başka bir kimse bulamadım.
2943 Katığlan küdezgil katığ tut anı,  kalı bardı erse tileme emin Gayret et, gözet, onu sağlam tut; eğer giderse, ona çâre bulunmaz.
2944 Ayıtmış nı aydım ay elig kutı,  negü teg kerekin emi hem otı Ey devletli hükümdar sorulanlara cevap verdim; onun nasıl olması lâzım geldiğini, çâre ve tedbirini bildirdim.
2945 Bu yaŋlığ kişi birle begler bedür,  yağı boynı yençer kü çavın ıdur Beyler böyle insanlar ile yükselir, düşmanın boynunu ezer, kendilerinin nâm ve şöhretini yayarlar.
2946 Munu sözledim men saŋa belgülüg,  takı bir sözüm bar adın ülgülüg İşte sana açıkça söyledim, fakat üzerinde durulacak başka bir sözüm daha var.
2947 Elig tıŋlar erse anı sözleyin,  yok erse bu sözni özüm kizleyin Hükümdar dinlemek lutfunda bulunursa, onu da söyleyeyim; eğer münâsip görmezse, sözüm bana kalsın.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2948 Yanut berdi elig ayur ay bügü. negü ol maŋa ay sözüg sözlegü Hükümdar cevap verdi ve : —Ey hakim, diyeceğin nedir, bana söyle —dedi— .
2949 Seniŋdin eşitgü kerek barça söz,  biligke teriz sen ukuşka ögüz Senden her sözü dinlemek icap eder; sen bilgi denizi ve akıl deryâsısı.
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
2950 Yanut berdi ögdülmiş aydı elig,  eligdin tegir elke törlüg bilig Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey hükümdar, memlekete her türlü bilgi hükümdardan gelir — dedi—
2951 Eligke ötündüm tapuğçı yolı,  negü teg tapınğu begiŋe kulı Hizmetkârların yolunu ve kulun beyine nasıl hizmet etmesi lâzım geldiğini hükümdara arzettim.
2952 Yeme bilgü begler tapuğçı kulın,  negü teg açınğu tapınsa yılın Beyler de hizmetkâr kullarına ve yıllarca hizmet edenlere nasıl ihsanda bulunmak lâzım geldiğini bilmelidirler.
2953 Neçe beg hakı erse kullar öze,  yeme kul hakı yokmu begler öze Kullar üzerinde beyin o kadar hakkı var da, beyler üzerinde kulların hakkı yokmudur.
2954 Kalı beg hakın körse kullar turup,  kerek kul hakın körse tapğın körüp Eğer kullar beyin karşısında hizmet ile, onun hakkını yerıne getirirlerse beyin de, hizmetlerine göre, kullarının hakknı vermesi lâzımdır.
2955 Tapuğçı tapuğ kılsa dünyâ üçün,  kalı bulmasa dünyâ emger küçün Hizmetkâr dünyalığı için hizmet eder; eğer, dünyalığını bulamazsa, gadre uğramış olur.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
2956 Elig aydı keldür maŋa ay aça,  negü ol tapuğçı hakı ay seçe Hükümdar : — Haydi, bana açık söyle ve bir-bir anlat; hizmetkâr hakkı ne demektir — dedi.