Kutadgu Bilig
Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler
Eski Türkçe aslı Günümüze aktarımı
LXXII Öğdülmiş İligke İl İtgü Törüsin Ayur Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler
5467 Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig,  kamuğ işke öŋdün yorıtsun elig Öğdülmış cevap verdi ve : — Hükümdar önceden her türlü tedbiri alsın — dedi —
5468 Yarağsız yorıtma tiliŋde yavuz,  bayat taplamağay ay bilgi ögüz Onun ağzından fena ve yakışıksız söz çıkmasın; ey bilgisi nehirler gibi bol olan, Tanrı bunu hoş karşılamaz.
5469 Bu beglik küçün almadıŋ sen tilep,  bayat berdi fazlı bile belgülep Bu beylik mesnedine sen isteyerek gelmedin; onu Tanrı kendi fazlı ile sana ihsan etti.
5470 Ağırladı berdi bu beglik saŋa,  munıŋ şükri kılğıl ay bilgi keŋ e Lütuf ederek, sana bu beyliği verdi; ey bilgisi geniş olan insan, buna şükür et.
5471 Köŋül tüz özüŋsüz bayatka tapın,  bodunka törü kıl bağırsaklıkın Hâlis gönül ve temiz kalple Tanrıya ibâdet kıl, halka merhamet ve şefkat göster.
5472 Havâŋnı ukuş birle basğıl utup,  bu nefsiŋ bilig birle yençgil tutup Heva ve hevesini yenerek, akıl ile ona hâkim ol, bilgi ile nefsin başını ez.
5473 Negü ter eşitgil bilig bergüçi,  bilig birle nefsig havâğ basğuçı Bilgi veren ve bilgi ile nefis ve hevaya hâkim olan insan ne der, dinle.
5474 Et öz tüz tilese havâ boynı sı,  havâ ölse könlür et öz egrisi Vücûdun doğru olmasını istersen, heva ve hevesin boynunu ez; heva ölürse, vücûdun eğriliği düzelir.
5475 Katığlan havâka bulun bolmağıl,  havâ nefs ikigün bu din oğrısı Gayret et, nevanın esiri olma; heva ve nefis, bunların ikisi de din hırsızıdır.
5476 Nelük boldı âciz özüŋ ay ilig,  kamuğ edgü kılğu küçüŋ bar elig Ey hükümdar, sen nasıl böyle âciz duruma düştün; her türlü iyiliği yapabilirsin, kuvvet ve kudretin var.
5477 Negüke muŋadur sen munça katığ,  negüke kılur sen tiriglik açığ Niçin bu kadar çok kederleniyorsun, neden bu hayatı kendine zehir ediyorsun.
5478 Hazine telim bar er at sü üküş,  kamuğ işke yolçı bilig bar ukuş Hazinen çok, adamların ve askerin var; her türlü işe yol gösteren bilgi ve akla sahipsin.
5479 Er atnı sevindür hazine üle,  olardın özüŋke miŋ ârzû tile Hazineni aç ve servet dağıt, adamlarını sevindir; onlar senin her arzunu yerine getirirler.
5480 Negü ter eşitgil yağıçı kür er,  kümüş berse altun yağısın urar Düşmana karşı koyan cesur insan ne der, dinle; altın ve gümüş veren düşmanını mağlûp eder.
5481 Kalı kolsa sen tutçı üsteŋ elig,  er atnı sevindür öge ber erig Eğer sen her vakit üstün gelmek istersen, adamlarını memnun et ve onlara değer verip, öğerek, şevke getir.
5482 Er atnı sevindür tilegil tilek,  tilek barça kelgey yağı boynı eg Adamlarını önce memnun et, sonra onlardan iş bekle; bütün arzuların yerine gelir; düşman önünde boyun eğer.
5483 Er at köp kalın tut sevindür sen e,  sevüg cânnı bergey saŋa bir kün e Adamların çok ve kalabalık olsun, onları sevindir; onlar da bir gün senin için sevgili canlarını verirler.
5484 Er at sü bile yenç bu kâfir yağığ,  bayattın tile küç sen arkaŋ arığ Asker ve ordu ile bu düşman kâfirini ez; gönül temizliği ile Tanrıdan kuvvet ve tevfik dile.
5485 Bu kâfir üçün tut er at sü tolum,  ölüp tüşse kâfirde bolmaz ölüm Asker, ordu ve silâhını kâfirlere çevir; kâfirler ile dövüşürken ölmek, ölüm değildir.
5486 Evin barkın örte sığıl burhanın,  anıŋ ornı mescid cemâat kılın Onların evini-barkını yak, burkanını kır; yerine cami yap, etrafına islâm cemâati toplansın.
5487 Bulun kılğıl oğlın kızın kul küŋin,  hazine ur anda sen almış neŋin Oğlunu ve kızını esir ederek, kul ve câriye er; oradan aldığın servetle hazine kur.
5488 Müsülmânlık açğıl şeriatnı yad,  atıŋ bolğa edgü özüŋ bolğa ked İslâmiyeti aç, şeriati yay; böylece seçkin bir şahsiyet olur ve iyi bir nâm kazanırsın.
5489 Müsülmânka yakma tegürme elig,  anıŋ hasmı teŋri-turur ay ilig Müslümanlara karışma ve onlara tecâvüz etme; ey hükümdar, onların karşısında Tanrı vardır.
5490 Müsülmân müsülmân bile ol kadaş,  kadaşka katılıma ulam edgüleş Müslüman müslüman ile kardeştir; kardeşe karşı düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin.
5491 Törü ber bodunka erej kılsunı,  saŋa edgü birle duâ bolsunı Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur; sana hayır-duâ etsinler.
5492 Bayat berge ötrü sevinçin saŋa,  seniŋ bolğa iki ajun ay toŋa Tanrı sana bunun ecrini verir; her iki dünya senin olur, ey kahraman.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5493 İlig aydı körklüg ayur sen bu söz,  özüm me munı ok tiler kılsa öz Hükümdar:—Bu sözleri güzel söylüyorsun—dedi—ben de aynı şeyleri yapmak istiyorum.
5494 Kanıkı muŋar teggü işim ay er,  munı kılğuka sen maŋa yarı bir Ey yiğit, bununla meşgul olacak insan nerede, bu işleri başarmak için sen bana yardım et.
5495 El itgü bodun süzgü aşnu turup,  bu iç taş yorığlı yarağın körüp İlk önce memleket düzene girmeli ve fesad ortadan kalkmalıdır; iç ve dış işlerin ıyı yürümesine dikkat etmelidir.
5496 Severig sevindür kör açığ berip,  seni sevmegüçini sürgil serip Dostlarını ihsanlarda bulunarak, sevindir; düşmanlarını acımadan sürgün et.
5497 Munıŋda eŋ aşnu el itgü kerek,  bu iç taş kebitler arıtğu kerek Bunun için ilk önce memleket düzene girmeli ve bütün meyhaneler ortadan kaldırılmalıdır.
5498 Bodunuğ törü birle tüzgil tükel,  süzülsü kör ilde yarağsız muhâl Memlekette bu kötü yerler tasfiye edilmeli; halka kanunla, her bakımdan, düzen verilmelidir.
5499 Kanı inç el itgü tegümez özüm,  bu iş iş öze boldı yummaz közüm Huzur ve memleketin nizâmı nerede, bunun için kendim uğraşamıyorum; iş iş üzerine yığıldı, gözümü yumacak vaktim yok.
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5500 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg,  uzatma işig sen kamuğ işke teg Öğdülmış cevap verdi ve: —Ey hükümdar, işi sürüncemede bırakma, her işle meşgul ol — dedi —
5501 Negüke uzatur sen kılğu işiŋ,  uzatma işiŋ kıl keçer bu yaşıŋ Yapacağın işi niçin geri bırakıyorsun; işini geri bırakma, yap; ömür geçip gidiyor.
5502 Bu kün kılmasa iş yarın iş bolur,  işiŋ iş öze bolsa irklıp kalur Bugünkü işi yapmazsan, yarının işi de buna eklenir; iş iş üzerine gelir ve yığılır, kalır.
5503 Bu künki işiŋ kodma kılma yarın,  yarın bolsa işiŋ kalur kılmadın Bugünkü işini yarına bırakma; yarın işin olursa, bu yapılamadan kalır.
5504 İte tur süze tur bu el işlerin,  bodun inçke teggey özüŋ me yarın Halkın ve kendinin yarın huzura kavuşabilmeniz için, bu memleket işlerinin günü-gününe görülmesi lâzımdır.
5505 İsiz bolma isiz isizke yorıt,  isizlerni barça iligdin arıt Zâlim olma, zulmü kötülere karşı tatbik et; bütün memleketi kötülerden temizle.
5506 Köni bol köni kıl köni tut yorık,  isiz egri köŋey evürgey kılık Doğru ol, doğru yola git ve her vakit doğruluk ile hareket et; böylece kötü ve eğri yola gelir ve tavrını değiştirir.
5507 Bu tetrü kılınçlığ bu tetrü kişi,  isiz tügmeginçe oŋarmaz işi Bu ters tabiatlı, zararlı ve kötü adamların eli-kolu bağlanmadıkça, işler selâmetle yürümez.
5508 İsizig yağutma tokığay yoduğ,  köniler bile sen tirilgil oduğ Kötüyü kendine yaklaştırma, zararı dokunur; dâima uyanık ol ve doğru insanlar ile yaşa.
5509 Negü ter eşitgil köni köŋli tüz,  köŋül til kılınçı kamuğ kılkı uz Doğru ve dürüst gönüllü, düşüncesi, sözü, işi ve bütün hareketi iyi olan insan ne der, dinle.
5510 İsizke katılma yorığıl köni,  köni egri birle küni tar küni Kötüye katılma ve doğruluktan ayrılma; kötüler arasında doğru insanın güneşi kararır.
5511 Kim isiz kılınsa yolında yoduğ,  könike köni bol könilik küni Kötülük yapanlar hüsrana mahkûm olurlar; kıyamet gününde Tanrının karşısına doğru insan olarak çık.
5512 Ay ilig er attın saŋa çâre yok,  er at birle begler süzer bulğanuk Ey hükümdar, çaresiz, sana adamlar lâzımdır; beyler fesadı bunlar ile ortadan kaldırırlar.
5513 Er at tergü yığğu açınğu açığ,  çığayığ bayutğu todurğu açığ Bir çok adamlar toplamalı ve onlara ihsanlarda bulunmalı; fakiri zenginleştirmeli ve açı doyurmalıdır.
5514 Tapuğda yorığlı umınçka yorır,  tapuğçı umınç kesse turmaz barır Hizmette bulunan kimse bir şeyler ümit eder; hizmetkâr ümidini keserse, durmaz, gider.
5515 Ay ilig tapuğçı bu kaç törlüg ol,  seçe adra tutğıl yaŋılmasu yol Ey hükümdar, hizmetkâr bir kaç türlüdür; bunları seç ve ayn-ayrı muameleye tâbi tutarak, hizmet gördür, yollarını şaşırmasınlar. ..'
5516 Olarda birisi tiler yüz suvı,  aŋar yüz suvı kılğu kansa kıvı Onlardan biri şeref için çalışır; onu, şeref vermek suretiyle, tatmin et.
5517 Takı bir kotusı tiler neŋ tavar,  yuluğ kılsu cânın tavar ber aŋar Biri mal ve mülk ister; ona mal ver, canını sana feda etsin.
5518 Takı bir tiler neŋ yeme yüz suvı,  hem at ton tiler kör yorısa savı Bâzısı hem mal, hem şeref ister; bir de unvan, hıl'at ve nüfuz peşindedir.
5519 Kalı alp atım erse bergil kümüş,  kılıç ursu açsu saŋa kend uluş Eğer cesur ve kahraman kimse ise, ona gümüş ver; kılıç kullansın, sana şehir ve memleketler fethetsin.
5520 Biliglig ukuşluğ er erse silig,  ağırla tegür neŋ uzatğıl elig Bilgili, akıllı ve temiz kalpli insan ise, ona hürmet göster, ihsanlarda bulun ve himaye et.
5521 İsiz erse küçkey kötürme anı,  elig berme ilke ulıtğay seni Kötü ve zâlim olan kimseyi yükseltme, ona memlekette nüfuz verme; seni. çok üzer.
5522 Kötürme bayutma isiz öktemig,  ağu kılğa şeksiz saŋa ot emig Zâlim ve kötü kimseyi yükseltme ve onu zengin etme; o sana, şüphesiz, ilâç ve devayı zehir hâline getirir.
5523 Negü ter eşitgil böke yavğusı,  bayusa baş egmez bodun yuvğası Böke yavgusu ne der, dinle; en zayıf insan bile, zenginleşirse, ferman dinlemez olur.
5524 İsizig bayutma ay kılkı unur,  isizler bayusa kılınç artatur Ey kudretli hükümdar, kötüleri servet sahibi etme; kötüler, zenginlenince, hâl ve tavırlarını değiştirirler.
5525 Elig tarlıkı bolsa edgü yime,  kılınç artatur kör muŋadıp bu ma Eli darlıkta kalıp, muhtâc duruma düşünce, iyilerin bile tavır ve hareketi bozulur.
5526 Muŋadsa ma edgü kılıklığ kişi,  kılınç artatur hem ol edgü tuşı iyi tabiatlı insanın da, muhtâc duruma düşünce, iyiiiği nisbetinde hareketi kötüleşebilir.
5527 İsizig uçuzla köninge yorık,  ağırlağıl edgüg ol itgey kılık Kötüye değer vermezsen, o gittikçe tavır ve hareketini düzeltir; iyiye itibar gösterırsen, onun hâl ve tavrı daha da iyi olur.
5528 Bağırsak kişig tut özüŋke yakın,  uvutsuznı özdin yırak tut sakın Sana gönülden bağlı-olan kimseyi kendine yakın tut; hayâsız kimseleri de kendinden uzaklaştır, onlardan kendini koru.
5529 Asığlığ kayu ol asığsız kayu,  sen adra seçe tut ay bilge bügü Kim faydalıdır, kim faydasızdır, ey âlim hakîm, sen bunları iyice seç.
5530 Sever sevmezig me seçe tut öŋin,  severke sevüg bol yağıka yalın Seni seven ve sevmeyenleri de iyice ayırt et; sevene karşı sevimli ve düşmana karşı da yalın ateş gibi ol.
5531 Yırak tut sevinçiŋ tilemez kişig,  sevitme aŋar berme kılğu işig Senin memnun olmanı istemeyen kimseyi kendinden uzak tut; onu başkalarına da sevdirme ve ona hiç bir vazife verme.
5532 Eminig hiyânet bile katmakıl,  yarağlığ yarağsız bile tutmağıl Hıyanet ile emniyeti bir araya getirme; yarayan ile yaramayanı bir arada tutma.
5533 Bir işni ikigüke ayma tilin,  işeŋü bolur iş kalur kılmadın Bir işi iki kişiye birden tevdi etme; onlar birbirlerine yüklerler ve iş yapılmadan kalır.
5534 İşiŋ iş biligli kişilerke bir,  kılu bilmese iş sınıp kadğu yer işi iş bilen kimselere ver; iş yapamayan insan onu beceremezse, üzülür ve müteessir olur.
5535 Tapuğka bolup berme erke işig,  özüŋke tusulğu üçün tut kişig Hizmettir diye, olur-olmaz insanlara iş verme; işi sana faydalı olacak şekilde becerikli kimselere ver.
5536 El asğı tile me öz asğıŋ tile,  kişi asğıŋa bakma turma ile Memleketin faydasını kendi menfaatin ile telif et; başkasının menfaatini düşünüp, ona bağlanma.
5537 Kişi köŋli körme ol asğı üçün,  el asğı tile özni buzma küçün Başkasının gönülüne bakma, her kes kendi istifâdesini kollar; memleket menfaatini ara ve kendini zorla fena duruma düşürme.
5538 Saŋa kim tusulur tusulğıl aŋar,  tusulmaz kişig kıl özüŋde sıŋar Sana kim faydalı ise, sen de ona faydalı ol; faydasız kimseyi kendinden uzak bulundur.
5539 Ağırlayu tut sen asığlığ kişig,  aŋar ber ay ilig kereklig işig Faydalı insana her vakit itibar göster; ey hükümdar, lüzumlu işleri ona gördür.
5540 Saŋa kılğu işler bu ol ay ilig,  munı kıldıŋ erse sen ittiŋ ilig Ey hükümdar, senin yapacağın işler bunlardır; bunları yaparsan, memleket düzene girer.
5541 Atıŋ edgü bolğa kutulğay özüŋ,  seniŋde kedin kalğa atıŋ sözüg Adın iyi olur, kendin kurtulursun; dünyada senden sonra da adını ve sözlerini dâima yâd ederler.
5542 Bayuğay bodun el itilgey orun,  neçe kolsa kaznak hazine urun Halk zenginleşir, memleket ve saltanat işleri tanzim edilir; ne kadar istersen, o kadar hazine toplayabilirsin.
5543 Negü ter eşitgil bağırsak kişi,  bağırsaklıkı kör söziŋe tuşı İçten bağlı olan insan ne der, dinle; onun dili ile gönülü birdir.
5544 Kayu el begi bolsa edgü köni,  bayudı ol el bodnı tuğdı küni Hangi memleketin beyi iyi ve doğru olursa, - o memleketin halkı zenginleşir ve başına gün doğar.
5545 Bodun baylıkı begke baylık-turur,  tilese anı tut tilese munı Halkın zenginliği beyin zenginliğidir; ister onu, ister bunu temin et.
5546 Uluş kend içinde sen oğrığ,  arıt ümeg arkışığ yolda imin yorıt Şehir ve kasaba içinde hırsızı ortadan kaldır, yolcu ve kervan emniyet içinde sefer etsin.
5547 İç ilde kötürgil bodun küçlerin,  taşırtın arıtğıl karakçı barın Memleket içinde halka zulüm edenleri yok et, dış eyâletlerde de bir tane yol kesen şaki bırakma.
5548 İsizniŋ kını birle kılkın evür,  isizke isizlik yaraşur tegür Kötüyü, ceza vererek, doğru yola getir; kötüye kötü muamele lâyıktır, sen de öyle yap.
5549 İsizig ya çoğda oruda kerek,  yorık bolsa edgü ayâ sarp yürek İyinin serbest dolaşabilmesi için, kötünün ya zincirde veya zindanda olması lâzımdır, ey metin yürek.
5550 Adın ma bu el bodnı kaç törlüg ol,  munı adra tutğu açuk bolsa yol Bir de memleketin ahâlisi bir kaç türlüdür; her kesin rahatça çalışabilmesi için, bunlara ayrı-ayrı muamelelerde bulunmalıdır.
5551 Olarda biri bilge âlim-turur,  bu âlim bile erke kut kıv bolur Onlardan biri âlimlerdir; bunlar insanı devlet ve saadete kavuştururlar.
5552 Ağırla bularığ negü aysa kıl,  şeriat yolı tut boyun ber egil Onlara izzet ve ikramda bulun, ne derlerse, yap; şeriat yolunu tut, hükümlerine itiraz etme ve önlerinde hürmetle eğil.
5553 Bularnıŋ hakı tıdma içgü yegü,  berü tur muŋadmasu ilçi bügü Ey hakîm hükümdar, onların hukukunu muhafaza ve yiyecek, içeceklerini temin et, muhtaç duruma düşmesinler.
5554 Köŋül inçliki birle ögretsüler,  biligsizler andın ma ögrensüler Gönül huzuru ile öğretsinler, bilgisizler de onlardan bilgil öğrensinler.
5555 Bulurda basa muhtesibler-turur,  bular elgi küçlüg kerek ay unur Bunlardan sonra muhtesipler gelir; ey kudretli, bunlar kuvvetli olmalıdırlar.
5556 Kısa tutsa fâsık yava boşlağığ,  tolu tutsa mescid cemâatlarığ Fâsık, serseri ve başı-boş dolaşanları inzibat altında bulundursunlar; mescidleri cemâat ile dolu tutsunlar.
5557 Basakı kotu ol saŋa tapğuçı,  tıda tutmasa sen bu ol kopğuçı Bundan sonraki zümre senin hizmetinde bulunanlardır; mâni olamazsan, sana karşı gelebilecek olanlar bunlardır.
5558 Bular yük kötürmez bularnıŋ yüki,  saŋa yüdgü tegse munıŋ emgeki Bunlar yük altına girmezler; hizmetleri nisbetinde bunların yükünü sen kendin yüklenmelisin.
5559 Bularda basa kaldı bodnuŋ kara,  bularnı törü birle edgü kör e Bunlardan sonra avam kısmı gelir; bunlara kanunu tatbik et ve iyi bak.
5560 Bu ma üç kotu ol munı adra tut,  küçeme küçese bolur elke yut Bunlar da üç .zümredir, bunları birbirlerinden ayrı tut; onları zorlama; zorlarsan, bu memleket için felâket olur.
5561 Bularda birisi bu baylar-turur,  bodun küçlügi bu ay kılkı unur Bunlardan biri zenginlerdir, ey kudretli insan, halk arasında kuvvetli olanlar bunlardır.
5562 Bularda basası kör ortu kişi,  bu ortu kılumaz bu baylar işi Bunlardan sonra orta hâili insanlar gelir; orta halliler zenginlerin yaptıklarını yapamazlar.
5563 Çığaylar-turur kör bularda basa,  bularığ küdezgü kamudın oza Bunlardan sonra fakirler gelir; her şeyden önce bunlar korunmalıdır.
5564 Yüdürmegü baylar yükin ortuka,  bu ortu buzulğa tükel artağa Zenginlerin yükü orta hallilere yüklenmemelidir; yoksa, bu orta halliler bozulur ve büs-bütün sarsılır.
5565 Çığayka yüdürmegü ortu yüki,  çığay ölge açın üzülge köki Orta hâili kimselerin yükünü fakirlere yüklememeli; yoksa, fakir açlıktan kırılır ve mahvolur.
5566 Çığayığ küdezilse ortu bolur,  bu ortu berer tınsa baylık bulur Fakiri korursan, o orta hâili olur; orta hâili bir az kendisini toplarsa, zengin olur.
5567 Çığay ortu bolsa bu ortu bayur,  bayusa bu ortu iliŋ bay tolur Fakirler orta hâili olursa, orta halliler zenginleşir; orta halliler zenginleşirse, memleket zengin olur.
5568 El itlür erejke tegir bu bodun,  duâ artar ötrü saŋa ol üdün Memleket düzene girer ve halk huzura kavuşur; o zaman sen de çok hayır-duâ alırsın.
5569 Negü ter eşitgil uç ordu hanı,  at edgü tile ay ölügli kanı Uç-Ordu hanı ne der, dinle; ey fânî insan, iyi ad dile.
5570 Kimiŋ edgü atı bile çıksa cân,  kesilmez anıŋ atı edgü duân Kim iyi ad bırakarak, ölürse, onun adı hayır-duâ ile yaşamakta devam eder.
5571 Ölüp kim kalur erse edgü duâ,  yana bir tiriglik bulur bu toğa Kim ölür ve hayır-duâ ile anılırsa, o yeniden doğarak, tekrar hayat bulmuş olur.
5572 Kerek yer öze tur kerek yer katın,  çavıksa özüŋ kör bu edgü atın İyi ad ile şöhret kazandıktan sonra, ister yerin üstünde, ister altında ol.
5573 At edgü kerek kör öz ölgü-turur,  ölür öz atı kalsa meŋü-turur İyi ad lâzımdır, vücud bir gün ölecektir; vücûd ölür, adı kalan insan ebedi olur.
5574 Raiyyet hakı bar seniŋde kör üç,  bu haknı ötegil özün kılma küç Tebeanın senin üzerinde üç hakkı vardır; bu hakları öde ve onları zorluğa düşürme.
5575 Birisi iliŋde arığ tut kümüş,  yarın küdezgil ay bilgi üküş Banlardan biri memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru, ey bilgili insan.
5576 Takı bir bodunka törü bir köni,  kötür bir ikedin küçin kör anı ikincisi halkı âdil kanunlar ile idare et; birinin diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru.
5577 Üçünçi imin tut kamuğ yollarığ,  karakçığ sekerçig arıtğıl arığ Üçüncüsü bütün yolları emin tut; yol kesici ve haydutların hepsini ortadan kaldır.
5578 Ötemiş bolur sen raiyyet hakı,  sen ötrü hakıŋ kol ay ilçi akı Böylece' tebea hakkını ödedikten sonra, sen de onlardan kendi hakkını isteyebilirsin, ey cömert hükümdar.
5579 Raiyyet öze ol seniŋ üç hakıŋ,  tilegü olardm sen aç kulğakıŋ Tebea üzerinde senin üç hakkın vardır; bunu onlardan istemelisin, iyice dinle.
5580 Biri yarlığıŋnı ağır tutsalar,  negü erse terkin anı kılsalar Biri halk senin emirlerine hürmet etmeli ve bu emir ne olursa-olsun, onu derhâl yerine getirmelidir.
5581 İkinç tıdmasalar hazine hakı,  üdinde tegürse ay elgi akı ikincisi hazine hakkını gözetmeli ve bunu vaktinde ödemelidirler, ey di açık insan.
5582 Üçünçi yağıka yağı bolsalar,  severiŋ kim erse anı sevseler Üçüncüsü senin dostuna dost ve düşmanına düşman olmalıdır.
5583 Ötemiş bolur sen özüŋ hakların,  olar ma ötemiş bolur öz hakın Böylece sen onlara karşı vazifeni yapmış olursun, onlar da senin hakkını ödemiş olurlar.
5584 Bu yaŋlığ kerek beg yorısa yoluğ,  râiyyet uş andağ kerek ay uluğ Ey ulu, bu yolun yolculuğunda bey böyle olmalı, tebea da böyle olmalıdır.
5585 Bodun bulsa ötrü begi edgüsin,  begi bulsa inçlik yorıtsa küsin Böylelikle halk beyinin iyiliğini görür; bey de huzura kavuşur ve dünyaya şöhretini yayar.
5586 Ay ilig bu ol bu kutuŋ belgülüg,  saŋa iki ajun tegürgü ülüg Ey hükümdar, sana her iki dünyayı te'min edecek kısmet ve saadet, şüphesiz budur.
5587 Anıŋda basa bilge âlim turup,  bodunka bilig bersü yetrü körüp Bundan sonra âlimler harekete geçip, ihlas ile halka bilgi versinler.
5588 Yana elgi küçlüg bolur muhtesib,  isizlerni yığsu cemâat kezip Muhtesibin de elinde salâhiyet olmalıdır; o da cemâati dolaşarak, kötülüklere mâni olsun.
5589 Satığçı küdezsü emanetlerin,  kılu tursu uzlar nasihatların Satıcı emânetlerini gözetsin; san'at ustaları başkalarını yetiştirmekte devam etsinler.
5590 Tarığçı tarığka erig bolsunı,  yeme yılkıçı igdiş üklitsüni Çiftçiler çiftlikte gayret etsinler, hayvan besleyenler de onları çoğaltsınlar.
5591 Er at kaldı emdi saŋa tapğuçı,  yağıka börike bu ol yortğuçı Şimdi senin hizmetinde bulunan kimseler kaldı; düşmana ve kurda karşı koyan bunlardır.
5592 Sevindür bularığ açın neŋ bile,  körü tur adın işke katma yul a Onları memnun et, ihsanlarda bulun; dikkat et, onlara başka iş verme; verilmiş ise, onu bu işten al.
5593 Tusulur teŋinçe ağırla açın,  bayutğıl neŋin sen bedütgil küçin Faydalı oldukları nisbette onlara izzet, ikram ve ihsanda bulun; gelirlerini artır ve rütbelerini yükselt.
5594 Yağıka börike itinsü tolum,  adaşka bolup öz yağıka ölüm Düşmana ve kurtlara karşı silâhlarını hâzır bulundursunlar; dosta yâr olup, düşmana ölüm olsunlar.
5595 Açılğay seçilgey kamuğ işleriŋ,  süzülgey itilgey kamuğ işleriŋ Böylece bütün yakın olanların seçilir ve belli olur; bütün işlerin de durulur ve yoluna girer.
5596 Saŋa bolğa iki ajun edgüsi,  bayatım sevinçi özüŋ bolğusı Sen her iki dünyada iyilik bulursun ve Tanrım da senden razı olur.
5597 Könilik bu ol kör köni bol köni,  tilekke tegürgey könilik seni Bak, doğruluk budur, doğru ol, doğru; doğruluk seni dileğine kavuşturur.
5598 Seni teŋri sevgey könilik üçün,  könide adın kılma halkka öçün Sen doğrulukla Tanrının sevgisini kazanırsın; halka kızıp, onlara karşı doğruluktan ayrılma.
5599 Negü ter eşitgil ay köŋli yaruk,  munıŋ manisi kör bu sözke anuk Gönülü parlak olan insan ne der, dinle; bak, bunun mânasını bu söz te'yit eder.
5600 Könilik üçün kök adakın-turur,  yayılmaz üçün yerde ot yem önür Doğruluk yüzünden gök ayakta durur; yer sabit olduğu İçin, üzerinde ot ve ekin biter.
5601 Yayılma köni tur köŋül tut köni,  köni iki ajun könilik bulur Sağa sola meyletme, doğru dur, gönlünü dürüst tut; doğru olan her iki dünyada doğruluk bulur.
5602 Ay ilig munukı özüm bilmişin,  ötündüm saŋa men için hem taşın Ey hükümdar, işte ben bildiklerimi, gizli-âşikãr, sana arzettim.
5603 İkigün ajunluk asığ kılğu söz,  bu erdi munukı ayu berdi öz Her iki dünya için faydalı olan sözler işte benim sana söylediklerimdir.
5604 Bu ajun ereji bile edgü at,  saŋa bolğa dünyâ ya ukbi ulat Bu dünya huzuru sana dünyayı ve iyi ad -bırakmak için çalışman da sana ukbâyı te'min edecektir; ona göre hareket et.
5605 Bu dünyâ neŋi barça kalğu-turur,  atıŋ edgü kılğıl öz ölgü-turur Bütün bu dünya malı kalacak ve kendin bir gün öleceksin; iyi ad kazanmağa çalış.
5606 Bilig yakşı sözler muŋa meŋzetü,  sözi mani birle aŋar yaŋzatu Bilgili insan buna kıyas ederek, çok güzel bir söz söylemiştir.
5607 Atım edgü bolsun özüm ölsüni,  tirig ölgü âhır atım kalsunı Kendim öleyim, adım iyi olsun; her diri nihayet ölecektir, dünyada adım kalsın.
5608 Usa edgülük kıl at edgü tile,  özünç meŋü atın tirig bolsunı Mümkün mertebe iyilik yap, iyi ad dile ve bu ebedî ad ile yaşamakta devam et.
5609 Eşitti ilig söz sevindi katığ,  köŋül köz yaruttı bulundı tatığ Hükümdar bu sözleri duyunca, çok memnun oldu; sevinçle gönül gözü parladı ve hayattan tekrar tad almağa başladı.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5610 Öküç alkıtu ögdi ögdülmişig,  ayur sözlediŋ sen özüŋ bilmişig Hükümdar Öğdülmiş'i candan alkışladı, öğdü ve : — Sen kendi bildiğini söyledin — dedi —
5611 Bayat bersü tevfik bu künde naru,  sen aymış bu sözler tutayın körü Bugünden itibaren Tanrı bana tevfik versin; senin söylediğin sözleri dikkatle yerine getireyim.
5612 Seni teg basutçı maŋa berdi rab,  umar-men tilese tilek berge tep Rabbim bana senin gibi bir yardımcı verdi; isterse, onun diğer dileklerimi de vereceğini umarım.
5613 Bayat bersü ârzû tilekiŋ tükel,  tükel kıldıŋ ârzûm ayâ edgü fâl Sen benim bütün arzularımı yerine getirdin; ey iyi talih, Tanrı senin de bütün arzu ve dileklerini yerine getirsin.
5614 Bu künde naru sen bağırsaklıkın,  basut kıl maŋa sen ay köŋli yakın Bugünden sonra da sen sadâkatle bana yardımda devam et, ey gönülü bana yakın olan insan.
5615 Büter-men saŋa çın ınanur özüm,  sözüg örtme mende ay körklüg yüzüm Ben sana inanıyor ve gerçekten itimat ediyorum; ne düşündüğünü bana açıkça söyle, ey güzel yüzlüm.
5616 Maŋa kün negü teg yarumış künüm,  seniŋde körür-men men emdi münüm Sen benim parlak güneşimsin; ben şimdi kusurlarımı senin sayende görüyorum.
5617 İdi yakşı sözler köŋül bulmış er,  köŋül til birikip yakın bolmış er Gönül sahibi, düşüncesi ve sözü bir olan dost insan çok iyi söylemiştir.
5618 Köŋül kimke bütse anı küzŋü tut,  özüŋ körge sen tep anı utru tut Gönülün tamamen inandığı kimseyi kendine ayna edin; kendini görebilmek için onu dâima karşında bulundur.
5619 Bağırsak kişi özke küzŋü bolur,  aŋar baksa kılk yaŋnı tüzgü bolur İçten bağlı olan kimse insana ayna olur; insan ona bakarak, tabiat ve tavrını düzeltebilir.
5620 Kimiŋ köŋli kimke yakin bolsa çın,  aŋar bütgü özke yakın bolsa çın Bir kimse birine içten bağlı olur ve gerçekten yakınlık gösterirse, ona itimat edilmelidir.
5621 Bütülmiş kişike ayıtğu sözüg,  bütülmiş kişi aysa tutğu sözüg Sözü itimat edilen kimseye sormalı ve böyle bir kimsenin de sözünü tutmalıdır.
5622 Eşitti kör ödülmiş ilig sözin,  sevindi ilel tep yaruttı közin Öğdülmiş hükümdarın sözlerini işitti, yüzü güldü ve sevinerek "baş üstüne!" dedi.
5623 Sözin kesti ilig özi amrulup,  kopup çıktı ögdülmiş andın turup Hükümdar müsterih olarak, sözünü bitirdi; Öğdülmiş kalkıp, huzurdan çıktı.
5624 İlig anda naru kör inçlik kodup,  ilin itti tüzdi köp emgek yüdüp Hükümdar bundan sonra rahatını bırakıp, çok zahmet yüklenerek, ilini tanzim etti ve düzeltti.
5625 İsizig yırattı kör edgüg kamuğ,  öziŋe yakın kıldı berdi yoluğ Kötüleri kendisinden uzaklaştırdı, bütün iyileri de etrafına topladı ve onlara çalışma imkânları verdi.
5626 Tüzüldi bodun hem süzüldi eli,  tınıp inçke tegdi yıl ay kün tili Memleketi duruldu ve halkı da düzene girdi; halkın şikâyeti kesildi ve uzun bir müddet için huzura kavuştu.
5627 Tatıdı tiriglik el asğı bile,  erejin avındı sevinçin küle Memleketin refahı sayesinde hayatın zevki arttı; hak sevinçle ve gülerek, günlerini huzur içinde geçirdi.
5628 İlig me ağırladı ödülmişig,  ınandı aŋar berdi barça işig Hükümdar Öğdülmiş'i de takdir etti ve ona itimat ederek, bütün işleri eline bıtraktı.
5629 Yorıdı bir ança bu ögdülmişe,  tirildi / erildi sakınç kadğu birle bışa Öğdülmiş bir müddet böyle devam etti; fakat endişe, kaygı içinde kıvranıyor ve kendisini günahkâr addediyordu.
5630 Öziŋe baka kördi kılkın işin,  tiriglik yegitlik yava kılmışın Kendine dikkat etti, hâl ve tavrına baktı; hayatını ve gençliğini sosuna geçirmiş olduğunu gördü.
5631 Açıldı yarup köŋli kögsi közi,  arıtmak tiledi bu köŋli tözi Gönülü, kalp gözü parlayarak açıldı; gönlünün tamamiyle temizlenmesini arzu etti.