Kutadgu Bilig
Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler
Eski Türkçe aslı Günümüze aktarımı
LXXV Könilikke Könilik Kişilikke Kişilik Kılmakın Ayur Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler
5762 Bu bir törlügi ol takı birsini,  ayayın eşitgil aça-men anı Bu bir türlüsüdür; birini daha dinle, ben onu da sana izah edeyim.
5763 Unıttıŋmu erki azu örtülüp,  bu iş utru tuttuŋ ne asğı körüp Sen bir şeyi acaba unuttunmu, yoksa bu kapalımı kaldı; ne fayda umarak, bu işi yapmak istiyorsun.
5764 Bilir sen ajunda bu ögdi üküş,  vefâlığ kişike bolur ay küsüş Bilirsin ki, dünyada vefalı insanlar çok takdir edilir ve alkışlanır, ey aziz insan.
5765 Ajun boldı erse törü öŋdisi,  kişike kişilik bolur belgüsi Dünya yaratılalı beri bir kanun ve âdet vardır ve bunun nişanesi de insanlara karşı insanlık göstermektir.
5766 Kişi edgülükke kılur edgülük,  biriŋe yanutı kılur on ülüg insan iyiliğe karşı iyilik yapar; hattâ bir iyiliğe on iyilik ile mukabele etmelidir.
5767 Kimiŋ aslı bolsa atadın arığ,  anıŋdın kelir edgü ilke asığ Kimin soyu babadan temiz ise, ondan memlekete iyilik ve fayda gelir.
5768 Ana oğrılık suv alınsa yaşut,  oğul tuğsa andın bolur halkka yut Eğer ana hırsızlık suyunu gizlice alır ve bundan bir oğul doğarsa, o memleket için bir âfet olur.
5769 Baka kör sen emdi ilig edgüsin,  özüŋ buldı nimet yegü kedgüsin Şimdi hükümdarın iyiliği için çalış, sen ondan, yiyecek, giyecek gibi, bir çok nimetler gördün.
5770 Bu erdem bilig ya ukuşka kamuğ,  sebeb boldı ilig açıldı kapuğ Bütün bu faziletlere, bilgi ve anlayış sahibi olmana hükümdar sebep oldu ve bu yüzden sana bütün kapılar açıldı.
5771 Seni at ayağ birle kıldı uluğ,  saŋa edgülükke ol açtı kapuğ O sana unvan ve rütbeler verdi, seni yükseltti; iyilik kapılarını o sana açtı.
5772 Unıttıŋmu erki bu edgülerig,  yanut kılmağumu ay köŋli tirig Bu iyilikleri, acaba unuttunmu; ey gönülü diri; bütün bunlara karşı hiç bir mukabelede bulunmamalımı.
5773 İrig sözledim men sözüg ay kadaş,  erilme serilme köŋül kılma baş Ey kardeş, ben bir az sertçe konuştum; bana kızma, hiddetlenme ve gönlün kırılmasın.
5774 Köni söz irig ol köŋülke açığ,  siŋürse anıŋ asğı bergey tatığ Doğru söz sert olur ve gönüle acı gelir; bu sözün mânasını iyice ruhuna sindirirsen, faydası senin için tatlı olur.
5775 İrig sözke buşma kalı tegse söz,  köni söz irig ol iriglenme öz Eğer sana sert söz söyleyen olursa, buna kızma; doğru söz sert olur, sen buna karşı sertlik gösterme.
5776 Muŋar meŋzetü keldi emdi sözüm,  eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm İmdi buna benzer bir sözüm var; ey güzel yüzlüm, onu dinle.
5777 Köni söz açığ ol siŋürgil anı,  yarın asğı kelgey süçitgey seni Doğru söz acıdır; onu hazmedebiiirsen, yarın faydasını görürsün, o sana zevk verir.
5778 Köni söz köŋülke kör açığ irig,  irig söz köni ol köni söz kanı Doğru söz, bak, gönüle acı ve sert gelir; sert söz doğrudur; o doğru söz nerede.
5779 Sen oğlan kiçig erken öldi ataŋ,  bilig erdem üstep kızartmadıŋ eŋ Sen henüz küçük iken, baban öldü; sen de bilgi ve fazilet kazanarak, saadete ermemiş idin.
5780 İlig aldı körgil igidti seni,  anın bolduŋ emdi kişiler sanı Hükümdar seni aldı ve terbiye etti; bu sayede imdi sen insanlar sırasına girdin.
5781 Bu kul küŋ at adğır bu yer suv kamuğ,  iligdin tegip açtı devlet kapuğ Bu kul-câriye, at-aygır ve bütün bu yer-su hükümdardan geldi ve sana devlet kapısı açıldı.
5782 Özuŋ buldı nimet kamuğ edgülük,  yadıldı atıŋ ilde bolduŋ külüg Sen her türlü nîmet ve iyilikleri buldun; adın memlekette yayıldı ve sen de meşhur oldun.
5783 Yararmu saŋa emdi yandru turup,  özüŋ yüz evürse yağı teg bolup Şimdi bütün bunlara karşı kalkıp, düşman gibi, ondan yüz çevirmek sana yakışırını.
5784 Tusulğu udında sen andın kaçıp,  öŋin tursa sen kalğa köŋli açıp Onun için faydalı olabileceğin bir zamanda ondan kaçıp, uzaklaşırsan, onun gönlünü ıztırap içinde bırakmış olursun.
5785 Saŋa kıldı ilig kamuğ edgülük,  yanutı kereksizmü yandru külüg Hükümdar sana her türlü iyilikleri yapdı; ey şöhretli insan, buna mukabele etmek gerekmezini.
5786 Kişi körse ögse seni alkayu,  atıŋ barsa ilde vefâlığ teyü İnsanlar gördükçe seni öğsünler, memlekette adın vefalı insan olarak yayılsın.
5787 Negü ter eşitgil kişi edgüsi,  kişilik bolur çın kişi belgüsi insanların iyisi ne der, dinle; gerçek insanların nişanesi insanlıktır.
5788 Kişilik kıl ay er kişi bol uluğ,  kişi mundağ urdı kişilik yoluğ Ey mert insan, insan ol ve bu vasfınla yüksel; insan insanlık yolunu böyle tarif etti.
5789 Kişi bol kişike kişilik kılın,  kişi atı ögdi özüŋke alın însan ol, insanlara karşı insanlık yap; insan vasfını kendin için en yüksek bir unvan olarak taşı.
5790 Saŋa edgü kıldı ilig miŋ yanut,  ol edgü yanutı sen edgü anut Hükümdar sana iyilik yaptı, sen de bu iyiliği iyilik ile karşılamağa çalış.
5791 Yanutluğ kişi ol kişi edgüsi,  bodunda talusı kişi belgüsi İyiliği karşılıksız bırakmayan kimse, insanların iyisi, halkın seçkini ve insanlık nişanesini taşıyandır.
5792 Kiçig erdiŋ oğlan biligsiz otun,  sini ol yöledi kopurdı kutun Sen bilgisiz, değersiz, küçük bir çocuk idin; sana o destek oldu ve saadet içinde o seni ylükseltti.
5793 Yuluğ kıl aŋar emdi cânıŋ teniŋ,  udıp yatma tün kün işin kıl anıŋ Canını ve tenini şimdi ona feda et; uyuyup yatma, gece-gündüz onun hizmetinde bulun.
5794 Ol edgü yanutı bu edgü anut,  saŋa ma bayat berge edgü yanut O iyilik karşılığında bu iyilik hazır olsun; Tanrı sana da buna mukabil iyilik verir.
5795 Negü ter eşitgil ay köŋli yakın,  kişilik kılığlı bağırsaklıkın Kalbi yakın olan ve içten bağlılık ile insanlık yolunda yürüyen adam ne der, dinle.
5796 Kimiŋ sen aşın yese sen kıl işin,  bağırsaklık artur halâl ye aşın Sen kimin ekmeğini yersen, onun işini gör; bağlılığını gittikçe arttır ve yediğin ekmek sana halâl olsun.
5797 Tuz etmek hakını küdezip eren,  yetürmiş kişike yuluğlar başın İnsan olanlar tuz-ekmek hakkını gözeterek, bunu verene canlarını feda ederler.
5798 Tilek bulduŋ ârzû kamuğ edgü yol,  bu kün edgü birle aŋar sen tusul Bütün dilek ve arzularını buldun ve ıyı yola girdin, bugün sen de iyilikle ona faydalı ol.
5799 Ağı kedti haz baz özüŋ örtti öz,  seni yaŋsağuçı körüp kamdı köz Sen sırma giydin ve vücûdunu ipekler ile örttün; hased edenlerin gözlen sana bakıp, kamaştı.
5800 Sen emdi iligke kedür edgü at,  körüp sızsu düşmân boyun egsü yat Şimdi sen hükümdara iyi nâm kazandır; düşmanlar bunu görüp, sinsinler ve yabancılar boyun eğsinler.
5801 Tümen ârzû nimet yediŋ inçlenip,  boyun yal bedüttüŋ buka teg kılıp Sen huzur içinde bin türlü arzu ve nimetlere nail oldun; bir boğa gibi, boyun ve enseni kalınlaştırdın.
5802 Bu küç tutğıl emdi uğ işiŋe,  duâ artsu edgü uzun yaşıŋa Bu kuvveti şimdi hükümdarın hizmetine kullan; uzun ömürlü olması için, halk ona hayır-duâ etsin.
5803 Ajun mâlı terdiŋ özüŋ boldı bay,  kevel mindiŋ arkun yeme tazı tay Sen dünya malını topladın ve zenginleştin; her türlü arap atlarına, cins atlara ve taylara mâlik oldun.
5804 İligke yuluğ kılğıl işlet bu neŋ,  tilekleri bolsu kızıl kılsu eŋ Bu malı kullan ve hükümdarın uğrunda onları feda et; onun arzulan yerine gelsin ve yüzü gülsün.
5805 İlig tahtka minsün bu kün inçrünüp,  yağısı yer öpsü yırak yinçrünüp Hükümdar bugün huzur içinde tahtına çıksın; onun düşmanı uzaktan başını eğip, yer öpsün.
5806 Uzun kıldı elgiŋ yorık kıldı söz,  sever sevmez erse saŋa açtı köz O sana salâhiyet verdi ve emirlerinin dinlenmesini sağladı; dost düşman, her kes sana bakıyor.
5807 Sen emdi duâ artur edgü adaş,  seniŋ bolsu devlet uzun bolsu yaş Ey dostum, sen şimdi hayır-duânın artmasına bak; saadet ve huzur içinde uzun bir ömür sür.
5808 Kişi aslı mundağ kılur edgülük,  ot atı ajunda kalır meŋülük Asıl insan böyle iyilik yapar ve onun adı dünyada ebedî kalır.
5809 İdi yakşı aymış bu tazı tili,  kişi aslı bilgüke açmış yolı Arapçada insanların aslını bilmeğe yol açan çok iyi bir söz vardır.
5810 Kişi aslıŋa kör kılınçı tanuk,  kılınçı ne erse kör aslı ol-ok İnsanların aslına onun hareketi şâhiddir; hareketi nasıl ise, aslı da odur.
5811 Kimiŋ aslı edgü kılınçı oŋay,  isiz aslıŋa kendü kılkı tanuk Kiminin aslı iyi ise, onun hareketi aslına uygun olur; kötünün aslına onun kendi tavır ve hareketi delildir.
5812 İlig kılk evürse ay kılkı silig,  anı evre yandur ayu ber bilig Ey temiz tabiatli insan, hükümdar tavır ve hareketini değiştirirse, onu tekrar doğru yola sevk et ve bilgi ile onu aydınlat.
5813 Kamuğ edgülükke ilig boldı baş,  bu edgüg kodup sen özüŋ kılma taş Bütün iyilikler hükümdar yanındadır; bu iyiliği bırakıp, sen bunun dışında kalma.
5814 Keŋeş kıldıŋ emdi ınanıp maŋa,  özüm bilmişin barça aydım saŋa Bana itimat ederek, benim ile istişarede bulundun, ben de bütün bildiklerimi söyledim.
5815 Men aymışlarım hem özüŋ bilmişiŋ,  bakıp teŋleyü kör açılğay işiŋ Benim söylediklerim ile kendi bildiklerini iyice mukayese eder ve dikkatle gözden geçirirsen, işin kolayca halledilir.
Öğdülmiş cevabı Odgurmışka ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
5816 Sevindi kör ögdülmiş aydı kadaş,  bu yaŋlığ kerek ay kişilikke baş Öğdülmiş sevindi ve : — Ey kardeş, büyük insan böyle olmalıdır — dedi —
5817 İdi yakşı aydıŋ bu sözler bu kün,  yazıldı maŋa bu tügülmiş tügün Bu sözleri bugün çok iyi söyledin; bu düğüm benim için çözülmüş oldu.
5818 Maŋa örtüg erdi bu sözler neçe,  kötürdüŋ bu örtüg sen aydıŋ aça Bütün bu söylediklerin benim için mechûl bulunuyordu; izahların ile bu örtüyü kaldırdın.
5819 Özüm kodtı emdi bu ârzû tilek,  bayat ok bolu bersü arka yölek imdi ben bu arzumdan vaz geçtim, Tanrı bana destek ve yardımcı olsun.
5820 Küdezsü idim tutsu köŋlüm tüze,  ne kılkım kılınçım könilik öze Rabbim beni korusun, gönlümü temiz tutsun ve hareketlerimde, beni doğru yoldan ayırmasın.
5821 Duâ birle yarı basut kıl maŋa,  unıtma meni sen tutuzdum saŋa Sen de duâ ederek, muvaffak olmam için bana yardımda bulun; beni unutma, kendimi sana teslim ettim.
5822 Sözin kesti koptı adakın örü,  esenleşti atlandı keldi berü Sözünü kesti ve ayağa kalktı, vedâlaştı ve atına binip, geri döndü.
5823 Eviŋe kelip tüşti kirdi yorıp,  aş içgü yedi tındı ança serip Evine gelip, atından indi ve yürüyerek içeri girdi; yemeğini yedi ve bir müddet istirahat etti.
5824 Kodı ıdtı kesme yaruk yüz tudı,  kalık tul tonı kedti belin badı Gök dul elbisesini giydi ve belini bağladı; zülfünü dağıtıp, parlak yüzünü kapadı.
5825 Yaşık yazdı bolğay örüglüg saçı,  tiyiŋ kiş öŋi tuttı dünyâ içi Güneş örülmüş saçını çözmüş olacak, dünya içi sincap ve samur rengine büründü.
5826 Töşek koldı yattı bir az inçrünüp,  udıdı bir ança süçig amrulup Yatağını hazırlattı ve yatıp, bir az istirahat etti; bir müddet tatlı ve sakin bir uykuya daldı.
5827 Odundı baka kördi kötrüp başın,  kalık kız küler teg yırıştı tişin Uyandı ve başını kaldırarak, yukarı baktı, gök yüzü kızların tebessümü gibi, dişlerini gösterdi.
5828 Yaşık baş kölürdi yüz açtı yaŋı,  ajun bütrü tuttı ürüŋ kuş öŋi Güneş başını kaldırdı, tekrar yüzünü açtı; dünyanın her tarafı ak-kuş rengine girdi.
5829 Turu keldi terkin kör ögdülmişe,  yunup taŋ namâz kıldı tattı aşa Öğdülmiş acele yerinden kalktı; âbdest alıp, sabah namazını kıldı; bir az bir şeyler yedi.
5830 Atın mindi bardı yana karşıka,  tüşüp kirdi ilig taparu oka Atına binip, tekrar saraya gitti; inip, doğruca hükümdarın yanına girdi.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
5831 Ayıttı ilig andın odğurmışığ,  ayur inç esen barmu kılkı bışığ Hükümdar ona Odgurmış'ı sordu ve : — O kâmil insanın sıhhati nasıldır, râhatmıdır — dedi —
5832 Negü ter meni üşgürürmü duân,  duâ ol bayattın belâka amân Ne der, beni duada hatırlıyor mu; Tanrıya duâ sayesinde insan belâlardan aman bulur.
5833 Duâ birle yalŋuk bulur edgülük,  duâ birle uçmak bulur meŋülük însan duâ ile iyilik bulur, duâ ile ebedî cennete kavuşur.
5834 Ajunda yok erse bu edgü duâ,  esiz yer kodı baray erdi toğa Dünyada hayır-duâ bulunmasa idi, bu kötü dünya çoktan felâket çukuruna yıkılmış olurdu.
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5835 Yanut berdi ögdülmiş aydı bu söz,  köni yarlıkadı bilig birle tüz Öğdülmiş cevap verdi: —Hükümdarın bu sözü doğru, ilme ve akıla uygundur — dedi —
5836 Kadaşım bu kün anda yalŋuzlukun,  duâ birle bizni kolur muŋluğun Kardeşim bugün orada yalnızlık ve zaruret içinde, bize duâ etmekle meşguldür.
5837 Biziŋde osalrak adın kim bolur,  yazuk biz kılurmız duâ ol kılur Bizden daha gafil kim olabilir; günâhı biz işleriz, o ise, bizim için duâ eder.
5838 Bu kün ol iligke bağırsaklıkın,  duâ tilde kesmez ne köŋli yakın Bugün o hükümdara, muhabbet ve ihlâs ile, dâima duâ etmektedir.
5839 Anıŋda bağırsak takı kim bolur,  özi kadğusın kodtı bizni kolur Ondan daha merhametli kim olabilir; kendi derdini bırakmış, bizim için Tanrıdan mağfiret niyaz eder.
5840 Biziŋde osalrak kim ol ay ilig,  yava boldı üd kün tegümez elig Ey hükümdar, bizden daha gafil kim olabilir; ömrümüz boşuna geçti, ibâdete elimiz değmedi.
5841 Özüŋ ârzû nimet bile semritip,  erej birle avnur özümiz yatıp Vücûdumuzu dünya heves ve nimetleri ile semirterek, yatıp, huzur içinde avunup duruyoruz.
5842 Et öz ölgü âhır yegey kurt yılan,  ökünçte adın yok çıkıp barsa cân Vücût nihayet ölecektir, onu kurtlar ve yılanlar yiyecektir; can çıkıp giderken, elde peşimanlıktan başka bir şeyimiz bulunmayacaktır.
5843 Negü ter eşitgil ukuşluğ sözi,  bu söz işke tutsa tap ol ay kozı Akıllı insan ne der, dinle; ey kuzum, buna göre hareket edersen, bu söz sana yeter.
5844 Et öz semrir erse yılan kurt anuk,  özüŋ sevnür erse keçigli konuk Vücût semirirse, onu yiyecek kurtlar ve yılanlar hazırdır; kendi sevincine gelince, sen ancak konup-geçen bir yolcusun.
5845 Tüşüŋ teg keçer bu tiriglik barır,  tiriglik keçerke keçer kün tanuk Bu ömür rüyan gibi geçer-gider; hayatın geçeceğine her geçen gün delildir. -
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5846 Yanut berdi ilig ayur ay bügü,  neteg tutğu özni negü teg kögü Hükümdar cevap verdi ve: — Ey hakîm, insan nasıl hareket etmeli ve kendisini nasıl korumalıdır — dedi —
5847 Seniŋde bağırsak adın yok maŋa,  ınanıp ışanur-men emdi saŋa Bana karşı senden daha bağlı bir kimse yoktur; ben imdi sana inanır ve itimat ederim.
5848 Men emdi ev içre yatur-men osal,  işim barça taştın ay bilgi tükel Ben şimdi ev içinde gafil yatıyorum; ey kâmil insan, işlerim hep dışarıdadır.
5849 Közüm sen kulakım sen körgil eşit,  ne teŋsiz körünse körü ıdma it Sen benim gözüm ve kulağımsın, sen gör ve işit; uygunsuz ne görürsen, onu öyle bırakma, düzelt.
5850 Meniŋdin kerek bolsa yarı basut,  maŋa ay kılayın ol işke men ot Sana her hangi bir işte benim de yardımım icap ederse, bana söyle, ben o işe bir çâre bulayım.
5851 Nü kılsun er at bir ikindi bile,  yava kılma meni sevinçim tile Hizmetkârların birbirleri ile olan münâsebetlerini yola koy; beni onlarla boş yere meşgul etme, ben de bir az nefes alayım.
5852 Bodundın yırak tutsu küçkey elig,  biligsiz isiz ölsü kalsu bilig Zâlimin eli halk üzerinden uzak olsun; bilgisiz kötü insanlar ortadan kalksın, bilgili insanlar kalsın.
5853 Bayusu bodun hem itilsü ilim,  anıŋ şükri kılsu meniŋ bu tilim Halk zenginleşsin ve memleketim düzene girsin; ben de bunlar için Tanrıya şükür ile meşgul olayım.
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5854 Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg,  bayat bersü tevfik ayâ erde yeg Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey insanların iyisi, Tanrı sana tevfık ihsan etsin — dedi —
5855 Tilekim bu ol kör kerekim bu ol,  aça bersü teŋri köni edgü yol Arzum ve bana lâzım olan da budur; Tanrı doğruluk ve iyilik yolunu açık tutsun.
5856 Erejlensü ilig tirilsü kutun,  maŋa tegsü emgek baş ağrığ bütün Hükümdar huzura kavuşsun ve saadet içinde yaşasın; bütün zahmet ve dertler bana gelsin.
5857 Saŋa kıldım emdi özümni yuluğ,  sen inçin tirilgil ay ilçi uluğ İmdi kendimi sana feda ettim; ey ulu hükümdar, sen huzur içinde yaşa!
5858 Bir ök hâcetim bar seniŋdin bu kün,  yorık kıl anı sen sevinçin ögün Senden bugün yalnız bir tek dileğim var, düşünerek ve içten duyarak, bu dileğimi kabul et.
5859 Bilir sen kimi tutsa begler yakın,  kişi barça soŋdar anıŋ bar yokın Bilirsin ki, beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, insanlar dâima onun varım-yoğunu çekiştirirler.
5860 Neçeme meni edgü tutsa özüŋ,  yoŋağçı yoŋasa tügülgey yüzüŋ Sen bana ne kadar iyi gözle baksan bile, gammazların fitneleri seni benden soğutabilir.
5861 Negü ter eşitgil toŋa alp erig,  bilip sözlemiş kör bu öt sav erig Kahraman ve cesur insan ne der, dinle; bu öğüt ve nasihati o bilerek vermiştir.
5862 Et ol bu kişi köŋli artar yıdır,  anı ked küdezgü ay kılkı kadır İnsan kalbi ettendir, bozulur ve kokar; ey iradeli insan, onu çok iyi korumalıdır.
5863 Neçe ked er erse yoŋağ tıŋlamaz,  ozunçı ara kirse sernü umaz Ne kadar olgun ve iftiralara kulak asmaz bir insan olsa bile, müfteri araya girince, itidalini muhafaza edemez.
5864 Neçe ked beg erse ukuşluğ oduğ,  yoŋağçı yakın bolsa tegrür yoduğ Ne kadar akıllı ve uyanık bey olursa-olsun, kendisine yaklaşan gammazın zararından kurtulamaz.
5865 Köŋül beg-turur bu et öz kul esir,  ara sözke tumlır arala isir Gönül beydir, bu vücut ise, kul ve esirdir; o kendisine söylenen sözlerden bâzan soğur, bâzan da ısınır.
5866 Kişi tabı tört ol karışma yağı,  biri küldürür bir kılur ün çoğı İnsanın tabiati birbirine muhalif ve düşman olan unsurlardan meydana gelir; biri güldürür, biri gürültü ve kavga çıkarır.
5867 Biri ivse biri amulluk tiler,  biri külse biri sığıtka ular Biri acele ederse, biri sükûnet ister; biri gülerse, biri ağlamağa başlar.
5868 Sevinçlig tedükte sakınç keldürür,  sakınçlıg tese bu sevinç küldürür Sevinçli derken, endişeli oluverir; kederli derken, o sevinçle gülmeğe başlar.
5869 Muŋar eymenür-men ay ilig kutı,  yoŋağlı yoŋasa bu yalŋuk ıtı Ey devletli hükümdar, benim çekindiğim şudur : insanların köpeği olan bu gammaz iftira ederse,
5870 Ağır bolğa köŋlüŋ tüŋülgey özüŋ,  yava bolğa tapğum evürgey yüzüŋ Canın sıkılır; sen ümidini keserek, benden yüz çevirirsin ve benim hizmetim de heder olur.
5871 Tilekim bu ol hem ötügüm saŋa,  meni kim yoŋasa ayıtğıl maŋa Senden dileğim ve ricam şudur: beni biri çekiştirirse, bunu önce bana sor.
5872 Tüp iŋe tegü irte artuk ayıt,  negü belgürer erse kılğıl ivit Sonuna kadar araştır ve iyice soruştur; neticede ne çıkarsa, ona göre karar ver.
5873 Saŋa kim yoŋasa eşitgil sözin,  çının yalğanın ked ayıt tüp tözin Sana kim gammazlık ederse, sözünü dinle; fakat bunun doğru olup olmadığını, aslını-esâsını çok iyi araştır.
5874 İdi yakşı aymış kişide burun,  sözüg tuŋla kılma köŋülde orun insanların ilen geleni çok iyi söylemiştir: sözü dinle, fakat her söze gönlünde yer verme.
5875 Takı munda yegrek ayur uş bu söz,  munı işke tutğıl ayâ edgü öz Bundan daha güzel şöyle bir söz vardır; buna göre hareket et, ey iyi insan.
5876 Sözüg barça tıŋla kerekini al,  kereksiz sözüg sen yana evre sal Her sözü dinle, ancak lüzumlu olanı al; lüzumsuz olan sözleri orada bırak.
5877 Eşitgil sözüg irte yalğan çınığ,  çınıg özke alğıl kına yalğanığ Sözü dinle, doğru veya yalan olup-olmadığını araştır; doğruyu kabul et, yalanı cezalandır.
5878 Bu yalğan kişi birle artar ajun,  köni çın kişi tut ay elgi uzun Bu dünyayı yalancılar ıfsad eder; ey memleketin hâkimi, doğru ve dürüst insanları kolla.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5879 Yanut berdi ilig ayur ay kişi,  revâ boldı hâcet tilekiŋ tuşı Hükümdar cevap verdi:—Ey hakikî insan, arzun, istediğin gibi, kabul edilmiştir — dedi —
5880 Kişilik saŋa berdi erklig bayat,  köŋül til kılık hem köni boldı at Kadir Tanrı sana insanlık verdi; gönülün, dilin, ahlâkın ve adın doğru oldu.
5881 Seniŋdin kaçan kelge isiz yorık,  ürüŋ süt bile kirdi edgü kılık Senden ne vakit bir kötülük gelebilir; sen bu iyi ahlâkı ananın, ak sütü ile kazanmışsın.
5882 Seni sözlegüçi kişiler maŋa,  yağı teg yağı ol ay bilgi keŋ e Seni çekiştiren adamları ben kendi düşmanım bilirim, ey bilgili insan.
5883 Kaçan tıŋlağay-men olarnıŋ sözin,  apaŋ sözleseler üküş ya azın ister çok, ister az söylesinler, ben onların sözüne hiç kulak asarmıyım.
5884 Negü teg bolur ilde ilçi uluğ,  adırmasa edgü isizig kamuğ iyi ve kötüyü birbirinden tefrik edemeyen bir kimse nasıl memleketin başına geçer ve onu idare eder.
5885 Neteg beg bolur ol bodun erkligi,  köni egrini adra tutmaz ögi Doğru ile eğriyi ayırt edemeyen bir kimse nasıl bey ve halk üzerinde hâkim olur.
5886 Kaçan yer ilin ol tünermiş kün e,  sınamış kişig ol sınasa yana Tecrübe edilmiş bir kimseyi tekrar-tekrar tecrübeye kalkışan o kara bahtlı insan nasıl bir devletin başına geçebilir.
5887 Kalı ârzû yer ol törü bergüçi,  köni yalğanığ adra tutmaz tuçı Doğru ile yalanı ayırt etmekten âciz olan bir hâkim işinde nasıl muvaffak olabilir.
5888 Bayattın maŋa çın atâ sen bu kün,  seniŋdin yazıldı kamuğ berk tügün Sen bugün bana Tanrının gerçek bir ihsanısın; bütün çetin düğümler senin sayende çözülmüştür.
5889 Tapuğ kıldıŋ artuk bağırsaklıkın,  ötediŋ maŋa sen tuz etmek hakın Sen bana büyük bir sadâkatle hizmet ettin ve yediğin tuz-ekmek hakkını ödedın.
5890 Meniŋdin kerek emdi edgü yanut,  saŋa tegse sen ye tiriglik anut Senin geçinmen ve hizmetimde hazır bulunabilmen için, benim de şimdi sana buna karşılık ıyı bir mukabelede bulunmam lâzımdır.
5891 Negü ter eşitgil kişi edgüsi,  könilik bile halkka yadmış küsi İnsanların iyisi olan ve halk arasında doğrulukla şöhret kazanan ne der, dinle.
5892 Kişi edgüsi kim kişiler başı,  kişilik kılığlı kişike tuşı İnsanların iyisi ve insanların başı başkalarına karşı her vakit insanca hareket eden kimsedir.
5893 Kişike yanut kıl kişilik teŋi,  yanutluğ üçün at urundı kişi İnsana insanlığı nisbetınde mukabelede bulun; böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.
Öğdülmiş cevabı İligke ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5894 Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig,  erejlensü ilke yetürsü bilig Ögdilmiş cevap verdi : — Hükümdar huzur içinde bulunsun ve memleketi bilgi ile idare etsin — dedi —
5895 Bayat bersü iki ajun edgüsi,  ava kelsü ârzû tilek umdusı Tanrı ona her iki dünya nimetlerini ihsan etsin; bütün arzu, dilek ve umdukları eli altında bulunsun.
5896 Bolu bersü evren oŋay evrülüp,  udu bersü üdlek tilekçe bolup Devran onun olsun ve muradlnca dönsün; zemâne onun arzu ve dileklerine uygun hareket etsin.
5897 Ay köŋli köni kılkı alçak bütün,  tirig bol esen tur tirilgil kutun Ey ıhlâs sahibi, dürüst ve mütevazı hükümdar, sağ ol, sıhhatli yaşa ve saadet içinde ömür sür.
5898 Maŋa tegdi sendin kamuğ edgülük,  ağırlık ya baylık yegü kedgülük Ben senden izzet ve ikram, servet, giyecek ve yiyecek, her türlü iyiliği gördüm.
5899 Munu kur badım men tapuğka katığ,  bayat bersü tevfik ay bilgi batığ İşte ben hizmet etmek için gönülden niyet ettim; ey derin bilgili insan, Tanrı bana tevfik ihsan etsin.
5900 Yana aydı ögdülmiş ilig kutı,  ajunka bayat yadtı edgü atı Ögdilmiş devam etti : — Ey devletli hükümdar, Tanrı senin iyi adını dünyaya yaydı.
5901 At edgü tilegil bayat berdi kut,  kutuğ bulduŋ erse köŋül edgü tut Sen iyi ad dile, Tanrı sana saadet verdi; saadete erişince, gönlüne hâkim ol.
5902 Tuçı beg bolayın tese belgülüg,  bu tört neŋ kerek ötrü tegse ülüg Her vakit meşhur bir bey olarak kalmak için, Allah nasıp ederse, şu dört şey lâzımdır.
5903 Biri til köni bolsa kavli bütün,  ikinçi törü kılsa ilke kutun Biri doğru sözlü olmak, ikincisi memlekette kanunu devletle tatbik etmek.
5904 Üçünçi elig yazsa bolsa akı,  tegürse bodunka bağırsaklıkı Üçüncüsü açık elli ve cömert olmak, halka karşı şefkat göstermek.
5905 Bu törtinç titimlig kerek bolsa alp,  yağı boynın egse işin kılsa yarp Dördüncüsü düşmanına boyun eğdirmek ve memleket işlerini yapmak için, azimkar ve cesur olmak.
5906 Kayu beg bu tört iş tükel kılmasa,  irüklük kirür ilke anda basa Her hangi bir bey bu dört şeyi tam olarak yerine getirmezse, memleket inhitata doğru gider.
5907 Bu ol emdi beglik köki yıldızı,  bu ol edgü begler yorıkı izi Beyliğin kökü ve temeli işte budur; iyi beylik vasıflarına iyice sahip olan beylerin tuttukları ve tutacakları yol budur.
5908 Yorık buzmağıl sen bu izçe yorı,  bu erdi seniŋde ozakı kurı Sen bu gidişi bozma, bu izden yürü; senden öncekiler bu mertebeye erişmişlerdi.
5909 Kayu beg bu yol kodsa tutsa öŋin,  buzar beglikin ol alumaz oŋın Hangi bey bu yolu bırakıp, başka bir yol tutarsa, o beyliğini bozar ve bu devletten nasibini alamaz.
5910 Ağır tut ay ilig bu üç törlügüg,  ayayın saŋa men maŋa tut ögüg Ey hükümdar, şu üç türlü insana değer ver; sana söyleyeyim, iyice dinle.
5911 Biri alp atım kurç yüreklig eren,  kılıç birle ilke tusulur tümen Biri cesur, kahraman ve tunç yürekli yiğit insandır; o kılıcı ile, memlekete pek çok faydalı olur.
5912 İkinçi bügü bilge ilçi kişi,  keŋeşke tusulur iter el işi ikincisi hakîm ve âlim devlet adamıdır; bu insan istişare için faydalı olur ve memleket işini tanzim eder.
5913 Üçünçi tetig uz bitigçi bolur,  kiriş hem çıkış bilse kaznak tolur Üçüncüsü zeki ve mahir kâtiptir; devletin gelir ve giderinin hesabı iyi tutulursa, hazine dolar.
5914 Seçe tut bularığ sen adra öŋi,  ağırla açınğıl kör asğı teŋi Sen bunları çok iyi seç ve başkalarından farklı muameleye tâbi tut; faydalı oldukları nisbette, onlara in'âm ve ihsanda bulun.
5915 Turu itlü barğay kamuğ işleriŋ,  iliŋ arta barğay keŋügey yeriŋ Böylece bütün işlerin yavaş-yavaş düzene girer; ülken günden-güne genişler ve toprakların artar.
5916 Atıŋ edgü bolğay çavıkğay özüŋ,  ajun bodnı körmek tilegey yüzüŋ Adın iyi olur ve sen şöhret bulursun, dünya halkı senin yüzünü görmeği arzular.
5917 Yeme yakşı aymış kişi bilgesi,  kişi ölse ölmez kör at edgüsi Yine insanların âlimi çok güzel söylemiş : insan ölse bile, bu iyi ad ölmez.
5918 Ne edgü bolur kör at edgü bolup,  ölüp barsa barmaz kör atı ölüp Ne güzel, bak, adı iyi olunca, insan kendisi ölse .bile, nâmı ortadan kalkmıyor.
5919 Tirig te kim ölse kör edgü atın,  neçe yatsa oprap kara yer katın iyi ad bırakmış olan bir kimse, her ne kadar kara toprak altında çürüse bile, sen onu diri bil.
5920 Tiriglik tileme at edgü tile,  atıŋ edgü bolsa tirig sen küle Sen hayat isteme, iyi ad iste; adın iyi olduğu müddetçe sen dirisin ve bununla iftihar edebilirsin.
5921 Tiriglik kayu ol kör edgü kayu,  ayu ber maŋa sen ay bilge bügü Hayat nedir ve iyilik nasıl olur; ey âlim hakîm, bunu bana izah et.
5922 Bu edgü-turur kör könilik çını,  tiriglik-turur körse edgü anı Bu iyilik, gerçekte, doğruluktur; buna iyice dikkat edersen, bu hayatın tâ kendisidir.
5923 Kim edgü kılınç tutsa boldı tirig,  kim isiz kılık tutsa öldi tirig Kim iyi hareket ederse, o diridir; kimin tabiatı kötü ise, o daha hayatta iken, ölmüş sayılır.
5924 Keçer dünyâ keçmez bu edgü kılık,  bu edgü kılık birle edgü yorık Bu dünya geçer, fakat iyitabiat ve bu iyi tabiatin çizdiği iyi yol kalır.
5925 Yayığ dünyâ sendin evürse yüzi,  kerek bolğu edgü-turur ay kozı Dönek dünya senden yüz çevirirse, ey kuzum, ondan senin beraberinde götüreceğin şey ancak yaptığın iyiliklerdir.
5926 Avınma bu dünyâ bile ay ilig,  vefâ kılğu ermez yetürgil bilig Ey hükümdar, bu dünyaya güvenme; o sana vefa edecek değildir, bunu iyice bil.
5927 Oyun sakışı ol bu dünyâ işi,  adakın tilese berür bu başı Bu dünya işi bir oyuna benzer; ayağını istersen, o sana başını verir.
5928 Oyunka katılma usa ay unur,  oyunka katılsa boyun bağlanur Ey kudretli insan, mümkün ise, onun oyununa düşme; bu tuzağa düşünce, insanın boynu bağlanır.
5929 Körü barsa yakşı bitimiş bitig,  unıtma bu sözni ay köŋli tetig Dikkat edersen, kitapta çok güzel yazılmış; ey uyanık kalpli insan, bu sözü unutma.
5930 Bu dünyâ işi kör oyun ol oyun,  oyunka katılma nerek bu oyun Bu dünya işi oyundur, oyun; oyuna katılma, oyunun ne lüzumu var.
5931 İdiŋ yarlığı kıl özüŋ kullukı,  kalı kılmasa sen anuk tut boyun Tanrının emirlerini ve kendi kulluğunu yerine getir; eğer bunu yapmazsan, boynunun gitmesine hazırlan.
5932 Munukı ay ilig özüm bilmişin,  ötündüm saŋa men için hem taşın Ey hükümdar, gizli-âşikâr, bütün bildiklerimi işte sana arzettim.
5933 Sözüm tutsa tutğıl kalı tutmasa,  özüŋ körge şeksiz maŋa bütmese Sözümü tutarsan, tut; eğer bana inanmaz ve sözümü tutmazsan, neticesini, şüphesiz, bir gün kendin görürsün.
İlig cevabı Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5934 İlig aydı tevfik kolur-men turup,  bayattın bu işke köŋül tüz urup Hükümdar : — Ben gönlümü Tanrıya yönelterek, ondan bu iş için tevfik dilerim — dedi —
5935 Tilese bayat berge yarı basut,  maŋa örtlür erse anı sen yarut isterse, Tanrı yardım eder ve bana zahir olur; benim göremediğim şeyleri sen bana bildir.
5936 Katığlan taşırtı kamuğ işke bak,  oduğ bol kulak köz yiti tut ma sak Gayret et, dışarıdaki her işi idare et; uyanık ol, gözünü ve kulağımı keskin ve tetikte tut.
5937 Küçüŋ yetmişin kıl ınanma maŋa,  takı kalsa yarı kılayın saŋa Gücün yettiği her şeyi kendin yap, bana bel bağlama; yapamadıkların kalırsa, ben sana yardım ederim.
5938 Sözüg kesti ilig tilin tındı ol,  turup çıktı ögdülmiş akru amul Hükümdar sözünü kesti ve sustu; Öğdülmiş kalkıp, yavaş ve sessizce huzurdan çıktı.
5939 Atın mindi keldi eviŋe yana,  tüşüp kirdi evke suçuldı tona Atına bindi ve evine dönüp geldi; atından inip, içeri girdi ve soyundu.
5940 Keçe yattı erte yana atlanıp,  turup karşıka kirdi attın enip Gece yattı, sabah tekrar atma binip, saraya geldi ve inip, içeri girdi.
5941 Katığlandı ögdülmiş anda naru,  kamuğ işni kıldı adakın örü Öğdülmiş bundan böyle gayretle işe sarıldı; durup-dinlenmeden, bu işler ile meşgul oldu.
5942 Bodun inçke tegdi itildi ajun,  erejlendi ilig avındı özün Halk huzura kavuştu, dünya düzene girdi; hükümdar rahatladı ve memnun oldu.
5943 Eli toldı edgü duâ birle söz,  atı kaldı meŋü bolup yitgüsüz Memleketi hayır-duâ ile medh u senaya büründü; adı ebedîleşti; ve unutulmaz oldu.
5944 Ne edgü-turur kör bu edgü törü,  törü birle beglik-turur ol örü Bak, bu iyi kanun ne kadar güzel bir şeydir; beylik kanun ile ayakta durur.
5945 Bu yaŋlığ beg erse bodun başçısı,  meŋilig bolur bodnı el barçası Halkın başında böyle bir bey bulunursa, halk ve memleket dâima rahata kavuşur.
5946 Bodun ma muti bolsa kılkı köni,  anın ötrü begler yarutur küni Halk da mutî ve dürüst insanlardan mürekkep olursa, beyler bu sayede saadete kavuşurlar.
5947 Bu begler bayattın musallat-turur,  bodun edgü bolsa beg edgü bolur Bu beyler hâkimiyetlerini Tanrıdan alırlar; halk iyi olursa, bey de iyi olur.
5948 İsiz kılsa bodnı beg isiz kılur,  isizke isiz kılsa ötrü tılur Halk kötülük yaparsa, bey de kötülük yapar; kötülere ancak kötülük yapmak suretiyle mâni olunabilir.
5949 Yorık tüzse bodnı begi kılk tüzer,  kılık tüzse begler tüzün el süzer Halk tavrını düzeltirse, bey de tabiatini düzeltir; beyler tabiatlerını düzeltirlerse, temiz kalpli insanlar memleketi her türlü kötülüklerden temizlerler.
5950 Bir ança yeme keçti üdlek kün ay,  ajun körki keldi bodun boldı bay Zaman, aylar ve günler bir müddet bu minval üzere geçti; dünya güzelliğini buldu ve halk zengin oldu.
5951 Tuman toz arıdı açıldı taŋuk,  tüzüldi süzüldi kamuğ bulğanuk Toz, duman ortadan kalktı, ruhlar inşiraha kavuştu; her türlü bulanık işler süzüldü ve düzene girdi.
5952 Şükür kıldı ilig bayatka yana,  telim ögdi birle okıdı senâ Hükümdar tekrar Tanrıya şükür etti; ona çok hamd ve senada bulundu.