Kutadgu Bilig
Öğdülmiş Beylere Vezir Olacak İnsanın Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
Eski Türkçe aslı Günümüze aktarımı
XXIX Öğdülmiş Beglerke Vezir Bolğu Ne Teg Er Kerekin Ayur Öğdülmiş Beylere Vezir Olacak İnsanın Nasıl Olması Lâzım Geldiğini Söyler
2181 Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig,  vezir boldı beglerke sunğu elig Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, vezir beylerin eli demektir; onlar işleri bu eller ile görürler — dedi —
2182 Seziksiz kerek boldı begke vezir,  vezir edgü bolsa beg inçin udır Hiç şüphe yok, bey için vezir çok lüzumludur; vezir iyi olursa, bey rahat uyur.
2183 Vezir ol yüdügli bu begler yükin,  vezir ol bekütügli beglik kökin Beylerin yükünü yüklenen vezirdir; beyliğin temelini sağlamlaştıran da vezirdir.
2184 İdi artuk üdrüm talu er kerek,  ögi köŋli yetse urunsa yürek Bu işe halk içinde çok temayüz etmiş, seçkin insan lâzımdır; aklı, gönlü ermeli ve işe yürekten bağlanmalıdır.
2185 Ukuşı üküş bolsa bilgi teŋiz,  kamuğ iş bütürse kızartsa meŋiz Aklı çok ve bilgisi deniz gibi derin ve geniş olmalı, her iş elinden gelmeli ve beyin yüzünü güldürmelidir.
2186 Uruğluğ kerek hem sakınuk köni,  könilik öze keçse ötrü küni Asîl bir aileden gelmeli, takva sahibi ve dürüst olmalı, hayatını da dürüstlük ile geçirmelidir.
2187 Uluğ iş bu işke er üdrüm kerek,  bütünlük bile kılkı ködrüm kerek Vezirlik mühim bir iştir; bu iş için seçkin insan lâzımdır; o doğru ve asîl tabiatlı olmalıdır.
2188 Ukuşluğ kerek hem biliglig kerek,  tetiglik kerek hem siliglik kerek Vezir akıllı ve bilgili olmalıdır; bu iş için zekâ ve yumuşak huylu olmak lâzımdır.
2189 Ukuşluğ kişi urğı edgü uruğ,  kopar kayda bolsa bu kalmaz kuruğ Soyu iyi olan akıllı insan her yerde yükselir ve hiç bir şeyden mahrum kalmaz.
2190 Sakınuk kerek din idisi arığ,  imin bolsa el bodnı andın arığ Vezir imanlı, takva sahibi ve temiz olmalı, memleket ve halk ondan her bakımdan emin bulunmalıdır.
2191 Sakınuk kişi ol kişi üdrümi,  muŋadmışka barça bu ol ot emi insanların seçkini takva sahibi olan kimsedir; o bütün muhtaçlara ilâç ve devadır.
2192 Sakınuk kişi işte saklık kılur,  yarağsızka yakmaz iş uğrın bilür Takva sahibi insan işte tedbirli davranır; yakışıksız işlere yaklaşmaz ve işin vaktim bilir.
2193 Beginde basa ilke elgi uzun,  vezir ol iligke kılınçın sözün Beyden sonra, onun yerine, hareket ve söz ile memlekete hükmeden insan vezirdir.
2194 Uruğsuz kişiler arığsız bolur,  arığsız vezirka yarağsız bolur Soysuz adamlar temiz olmazlar; temiz olmayan kimse vezirliğe yakışmaz.
2195 Vefâlığ bolur bu uruğluğ kişi,  cefâçı bolur ol arığsız işi Soylu insan vefalı olur, temiz olmayanın işi dâima cefâdır.
2196 Negü ter eşitgil törülüg kişi,  törülüg kişi boldı el tör başı Kanun adamı ne der, dinle; kanun adamı her yerde itibar görür.
2197 Uruğluğ kişiler kılınçı silig,  vefâ birle halkka yadığlı elig Soylu insanların hareketi zarif olur; onlar ellerini halk üzerine vefa ile uzatırlar.
2198 Arığsız kılınçı vefâsız cefâ,  neçe me yitürse şeker hem yilig Ne kadar şeker ve ilik ile beslesen dahi, temiz olmayanın hareketi vefasız ve cefalı olur.
2199 Uvutluğ kerek hem közi tok bütün,  uvutsuz kişi ol kişide otun Vezir haya sahibi, gözü tok ve itimat edilir bir insan olmalıdır; insanların kabası hayâsız adamdır.
2200 Közi tok kerek neŋke suklanmasa,  közi aç todumaz bu dünyâ yese Onun gözü tok olmalı ve onda mal hırsı bulunmamalıdır; gözü aç olan kimse, bütün dünyaya nail olsa bile, doymaz.
2201 Kişide talusı uvutluğ kişi,  uvutluğ kişi ol kişide başı İnsanların seçkini haya sahibi olanıdır; haya sahibi olan kimse, insanların başıdır.
2202 Uvut kimde bolsa kamuğ işni ur,  uvut birle yalŋuk otun kapğı tur Kimde haya varsa, ona her işi teslim et; insan haya ile küstahın yolunu tıkar.
2203 Uvutsuz kişi ol kişide eli,  köni sözlemez söz uvutsuz tili İnsanların aşağısı — hayâsız adamdır; hayâsızın dili doğru söz söylemez.
2204 Negü ter eşitgil uvutluğ tüzün,  saŋa ötler emdi bağırsak özün Haya sahibi, yumuşak huylu insan ne der, dinle; bak, acıdığı için, sana nasihat verir.
2205 Uvutsuz kişide yırak tur yırak,  uvutsuz bolur üsteŋli karak Hayâsız adamdan uzak dur, uzak; hayâsız inkâr eden gözdür.
2206 Uvutsuz yüzi körse etsiz süŋük,  uvutsuz özi körse bütmez irük Hayâsızın yüzü, dikkat edersen, etsiz bir kemiktir; hayâsızın özü ise, kapanmaz bir gediktir.
2207 Uvut birle yalŋuk yüzi suvlanur,  uvut bolsa ötrü közi suvlanur Hava ile insanın şerefi artar; haya sahibinin bundan dolayı gözü parlar.
2208 Yüzi körki körklüg kerek hem yülüg,  kılınçı köni tegse halkka ülüg Vezirin yüzü güzel ve düzgün, kendisi de, halkın hakkını alabilmesi için, âdil olmalıdır.
2209 Kılınçı köni bolsa kılkı oŋay,  munıŋdın tegir halkka edgü yıl ay Doğru hareketli ve mülayim tabiatlı olursa, ondan halka her vakit iyilik gelir.
2210 Köni bolmasa işte işçi başı,  kamuğ egri boldı bu begler işi Hizmetkârların başı olan vezir doğru hizmet etmezse, beylerin işi hep eğri olur.
2211 Könilik bütünlük kerek işçike,  anın bütse begler işin bergüke Hizmetkârın doğru ve dürüst olması lâzımdır ki, beyler inanıp, işlerini emniyetle ona tevdi etsinler.
2212 Bu körklüg kişi kılkı körklüg bolur,  kılınç bolsa körklüg el asğı tolur Güzel insanın tabiatı da güzel olur; hareketi de güzel olursa, memlekete faydası dokunur.
2213 Kimiŋ bolsa körklüg yüzi taş özi,  taşı teg yeme körklüg ol iç yüzi Kimin yüzü ve dış görünüşü güzel ise, dışı gibi, onun içi de güzel olur.
2214 Negü ter eşitgil sınamış kişi,  sınap edgü isizni bilmiş kişi Tecrübe etmiş ve tecrübe ile iyiyi, kötüyü ayırt etmiş insan ne der, dinle.
2215 Kişi körkiŋe iç kılıkı iş ol,  yüzi körki birle kılınçı tuş ol insanın iç tabiatı onun dış görünüşüne eştir; yüzü ve kıyafeti ile hareketi birbirine denktir.
2216 Taşı körse tap tut içiŋe tanuk,  taşı teg içi ol içi teg taş ol Dışını görürsen, bunu içi içm yeter şâhıt say; insanın içi dışı gibi ve dışı »da içi gibidir.
2217 Yülüg bolsa kaşığ bolur ol vezir,  vezir bolsa kaşığ işi ked yorır Saçı-sakalı düzgün olan vezir heybetli olur; vezir heybetli olursa, işi yolunda gider.
2218 Sakışçı kerek bolsa bilge tetig,  bilig birle bilse bu törlüg bitig Vezir hesap bilir, âlim ve zeki olmalıdır; bilgili olmalı ve çeşitli yazıları bilmelidir.
2219 Vezir işi barça sakışlar bolur,  sakış bilmese işçi işi kalur Vezirin işi hep hesapla döner; hesap bilmezse, hizmetkârın işi kalır.
2220 Sakış birle saklar kişi iş küdüg,  sakışın seçer er yıl ay kün üdüg İnsan işini-gücünü hesap ile yapar; yıl, ay, gün ve zamanı hesap ile tâyin eder.
2221 Sakış saklıkın boldı atı sakış,  körü barsa sakış idi ök sak iş Hesabın adı hesaplı davranmaktan hesap olmuştur; dikkat edilirse, hesap çok hesaplı bir iştir.
2222 Tetig bolmasa iş oŋarmaz kişi,  tetiglik bile kıldı yalŋuk işi İnsan zeki olmazsa, işi başaramaz; insan işini zekâ ile yapar.
2223 Bitig birle yalŋuk bitir bilmişin,  bitise bilür er negü kılmışın İnsan bildiklerini yazı ile yazar; yazarsa, ne yapmış olduğunu bilir.
2224 Tetiglik nişânı-turur bu bitig,  bitig bilgüçi er bolur ked tetig Bu yazı zekâ nişanıdır; yazı bilen insan çok zeki olur.
2225 Bitig bilmez erse apa oğlanı,  negü bilgey erdi yıl ay kün sanı İnsan-oğlu yazı bilmese idi, yıl, ay ve günün sayısını nasıl bilirdi.
2226 Bitip kodmasa erdi bilge bitig,  sakışka negü erdi al yaŋ itig Alimler kitap yazıp bırakmamış olsalar idi, hesap yapmağa nasıl bir çâre ve imkân bulunurdu.
2227 Törütmezde aşnu bayat bu âlem,  törütti yorıttı bu levh-u kalem Tanrı bu âlemi yaratmadan önce, levh ile kalemi yaratmıştır.
2228 Ferişte bitir kul negü kılmışın,  idi ötrü aydur yarın ol işin Kulun neler yaptığını melek yazar, sonra Tanrı yarın o işi sorar.
2229 Kerek köŋli kodkı ma yumşak tili,  bu ol kör kişike sevitür yolı Vezirin gönülü alçak ve dili yumuşak olmalıdır; böylelikle insan kendisini başkalarına sevdirir.
2230 Köŋül kodkı bolsa sevitür kişig,  sevitmiş kişiler avıtur işig Alçak gönüllülük insanı sevdirir; kendisini sevdiren kimseler arkadaşlarını da memnun ederler.
2231 Negü ter eşitgil kör alçak amul,  ne edgü bolur erke kodkı köŋül Alçak gönüllü ve sakin tabiatlı insan ne der, dinle; insan için alçak gönüllü olmak ne iyi şeydir.
2232 Bodunda sevüg boldı kodkı kişi,  sevügsüz bolur köŋli katkı kişi Alçak gönüllü insan halk arasında sevimli olur; haşin ve kibirli adam ise, sevimsiz olur.
2233 Uluğluk uzun yer kişi kodkısı,  bedüklükke tegmez bodun katkısı Alçak gönüllü insan uzun müddet itibarda kalır; haşin ve kibirli insanlar büyüklüğe ulaşamazlar.
2234 Vezirlıkka artuk bütün er kerek,  okığlı bitigli ked öglüg kerek Vezirliğe çok olgun bir insan lâzımdır; o okuyan-yazan ve çok anlayışlı bir insan olmalıdır.
2235 Tili köŋli bir hem kılınçı köni,  uvutluğ bağırsak bodunda çını Sözü, gönülü bir, hareketi doğru, haya sahibi, merhametli ve halk arasında dürüst olarak tanınmış olmalıdır.
2236 Közi tok oduğ sak biligli işig,  adırğan yarağlığ yarağsız kişig Gözü tok, uyanık, ihtiyatlı ve işinin ehli olmalı; işe yarayan ve yaramayan kimseleri ayırt edebilmelidir.
2237 Tapuğsak ne özkey yine eymenük,  emânet bile bolsa köŋli süzük Hizmete hâzır, vefalı, emânete karşı titiz ve bir de temiz gönüllü olmalıdır.
2238 Tükel kimde bolsa bu erdem bilig,  vezirlık aŋar berse bolğay ilig Bu fazilet ve bilgiler kimde tam olarak bulunursa, hükümdar vezirliği ona verebilir.
2239 Bu yaŋlığ kişi bolsa begke vezir,  begi birle bodnı tüz inçke tegir Beye böyle bir kimse vezir olursa, bey ve halk, her ikisi de huzura kavuşur.
2240 Tilekçe tükel bolğa ilig işi,  itilgey eli hem bayuğay kişi Hükümdarın işi, dilediği gibi, tam olur; memleketi düzene girer ve insanlar zenginleşir.
2241 Vezir bolsa ilke yarağsız yavuz,  ol el bodnı buzlur çığay bayı tüz İşe yaramayan, fena biri memlekete vezir olursa, o memleket halkı, fakiri ve zengini, hepsi bozulur.
2242 Vezir edgü bolsa bodunka asığ,  bodun asğı birle iligke tatığ Vezirin iyi olması halk için faydalıdır; halka faydalı olduğu gibi, hükümdar için de zevklidir.
2243 Negü ter eşitgil ay bilgi ögüz,  bilig birle köŋli yarunmış kögüz Bilgisi deniz gibi derin, bilgi ile gönülü ve göğüsü aydınlanmış olan insan ne der, dinle.
2244 Begi edgü bolsa ne köŋli tili,  tutar işçileri könilik yolı Beyin sözü ve gönülü iyi olursa, onun hizmetinde bulunanlar doğruluk yolunu tutarlar.
2245 Kalı bolsa begler bu küçkey isiz,  anıŋ işçileri buzar edgü iz Eğer beyler zâlim ve kötü olurlarsa, onların hizmetinde bulunanlar iyi izden ayrılırlar.
2246 Begi edgü bolsa anığ işçisi,  bolur kılkı edgü tegürmez yası Bey iyi olursa, onun hizmetinde bulunanların hareketi iyi olur ve zararları dokunmaz.
2247 İsiz bolmağınça bu begler bakın,  isizig yakurmaz öziŋe yakın Beyler kendileri kötü olmadıkça, dikkat et, kötü kimseleri yanlarına yaklaştırmazlar.
2248 İsiz kayda bolsa isizler bile,  ay edgü yorı sen iş edgü tile Kötülük nerede ise, kötüler de beraberdir; ey iyi insan, sen yürü ve iyi arkadaş ara.
2249 İsiz edgü birle yaraşmaz bolur,  köni egri birle küreşmez bolur Kötü iyi ile hiç bir zaman anlaşamaz; doğru eğri ile hiç bir zaman başa çıkamaz.
2250 Kara tün yaruk künke yakmaz yağuk,  yaşıl suv kızıl otka bolmaz konuk Karanlık gece aydınlık güne yaklaşmaz, yeşil su kırmızı ateşe konuk olmaz.
2251 Bilişmez kişig sen bileyin tese,  bilişin ayıtğıl ukulğay basa Tanımadığın adamı tanımak istersen, onun tanıdıklarını sor, o zaman anlarsın.
2252 Kamuğ neŋ katıldı öz ügri bile,  köni tur katılma sen egri bile Her şey kendisi gibi olanlar arasına katılır; sen doğrulukla yaşa, eğrilere katılma.
2253 Bu sözke tanukı bu beyt ol okı,  bu beytig okı sen köŋülke tokı Bu söze şahit olan şu beyti oku; bu beyti oku ve onu gönlüne yerleştir.
2254 Yorığlı uçuğlı kamuğ neŋni kör,  tutar özke iş tuş özi teŋni kör Yürüyen, uçan her şeye bak; her biri kendi dengini kendisine eş ve akran seçer.
2255 İsiz edgü birle katılmaz kaçar,  kamuğ neŋke yaŋzağ bu bir yaŋnı kör Kötü iyiye katılmaz, kaçar; her şeye tatbik edilebilen bu kaideye dikkat et.
2256 Vezir begke tutçı keŋeşçi bolur,  keŋeşçi kişiler teŋeşçi bolur Vezir bey için dâima bir müşavirdir, müşavirler her işte kıyasla hareket ederler.
2257 İsizke katılma kara edgüsi,  isiz boldı kılkı ağır yüdgüsi Kötüye katılma, onun işi kara ve tabiatı fena olur; bu ağır yükü kolay yüklenemezsin.
2258 Bu begler yakın tutsa edgü kişi,  atı edgü kaldı hem el kün işi Beyler iyi insanları kendilerine yakın tutarlarsa, memleketin işi yoluna girer ve iyi ad bırakırlar.
2259 Yana beg yakın tutsa isiz kişi,  isiz kıldı atın hem el kün işi Eğer bey kötü adamları kendisine yakın tutarsa, adını lekeler ve memleket işini bozar.
2260 Bu yaŋlığ bulunsa ay(!) ilig vezir,  begin inçke tegrür karası udır Ey hükümdar, böyle bir vezir bulunursa, o beyini huzura kavuşturur ve halkı rahat uyur.
2261 Bolur beg tileki anıŋdın tükel,  işi barça itlür kayu erse hâl Bey onun vâsıtası ile bütün arzularını elde eder; durum ne olursa olsun, bütün işi düzene girer.
2262 Bayur ötrü bodnı hem itlür eli,  hazine köpedür kutadur yılı Halkı zenginleşir, memleketi de tanzim edilir; hazine çoğalır, beyin hayatı saadet içinde geçer.
2263 Bolur atı meŋü karımaz bolup,  bolur ornı edgü karısa ulup Adı, şöhreti tazeliğini hiç bir vakit kaybetmez, ebedî kalır; kendisi yıpranarak ihtiyarlasa bile, yeri sağlamlığını muhafaza eder.
2264 Yedi bu ajunuğ yegey ol ajun,  tirilgey kutun tutçı meŋü uzun O bu dünya saadetini elde ettiği gibi, öbür dünya saadetine de nail olur; uzun uzaman hep devlet ve ikbâl içinde yaşar.
İlig suali Öğdülmişke HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2265 İlig aydı uktum bu sözler ögün,  idi edgü sözler yorıdı bu kün Hükümdar:—Bu sözleri iyice anladım — dedi—bugün çok güzel şeyler konuşuldu.
2266 Maŋa ayğıl emdi sü başlar kişi,  negü teg kerek kılsa begler işi Şimdi bana söyle, beylerin işini iyi görmesi için, kumandan nasıl olmalıdır ki,
2267 Süsin başlasa hem işin işlese,  işin başka eltse hatâ tüşmese Ordunun başına geçsin ve işini başarı ile yapsın ve hataya düşmesin.
2268 Ayu ber maŋa sen kayusı yarar,  çerigin sögüp ol yağısın tarar Bana söyle, kim bu işe yarar ve düşmanın ordusunu bozarak, onu darmadağın eder?