Kutadgu Bilig: Öğdülmiş Hükümdara Kumandanın Nasıl Olması Lâzim Geldiğini Söyler

Öğdülmiş Hükümdara Kumandanın Nasıl Olması Lâzim Geldiğini Söyler

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
XXX	Öğdülmiş İligke Sü Başlar Er Negü Teg Kerekin Ayur	Öğdülmiş Hükümdara Kumandanın Nasıl Olması Lâzim Geldiğini Söyler
2269	Yahut berdi ögdülmiş aydı ilig, yağıka tuçı bolsu üsteŋ elig	Öğdülmiş cevap verdi ve;— Ey hükümdar, düşmana karşı her vakit üstün ol — dedi—
2270	Seziksiz kerek begke sü başçısı, yaraşmaz yağıdın kötürse usı	Anlaşmak istemeyen düşmanın uykusunu kaçırmak için, şüphesiz, beye bir ordu kumandanı lâzımdır.
2271	Bu işke idi kurç katığ er kerek, başında keçürmiş tükel toŋ yürek	Bu işe çok çevik, sert, tecrübeli, tam ve pek yürekli bir adam lâzımdır,
2272	İdi ök uluğ iş bu sü başlamak, çerig tüzmeki hem yağını sımak	Orduya kumanda, asken idare etmek ve düşmanı kırmak çok büyük bir iştir.
2273	Talu er kerek sak bu işke oduğ, aŋar tegmese bir osalın yoduğ	Bu iş için seçkin insan lâzımdır; ihmalkârlık yüzünden töhmet altında kalmaması için, o ihtiyatlı ve uyanık olmalıdır.
2274	Akı alp atım bolsa alçak köŋül, tuzı etmeki keŋ ne kılkı amul	Cömert, cesur, alçak gönüllü, sofrası açık ve soğuk kanlı olmalıdır.
2275	Akı bolğu artuk sü başlar kişi, tirilse aŋar ötrü üdrüm başı	Etrafına en seçkin kimselerin toplanması için, ordu başında bulunan insanın çok cömert olması lâzımdır.
2276	Ülese er atka kamuğ bar mâlın, adaş koldaş ardaş tutunsa kalın	O bütün malını askere dağıtmalı ve bir çok kimseleri dost ve silâh arkadaşı edinmelidir.
2277	Öziŋe bir at ton tolum kodsa tap, çavıksa ajunda atın yadsa tap	Kendisine bir at, giyim ve silâh ayırması kâfidir; meşhur olup, dünyaya nâm salmak ona yeter.
2278	Oğul kız kişim tep neŋin irkmese, ya yer suv bağım tep kümüş termese	Çoluk-çocuk ve karım diye, mal toplamamak veya mülk ve bağbahçe edineceğim diye, gümüş yığmamalıdır.
2279	Kılıçın tilese kamuğ ârzûsın, urup alsa berse bedütse küsin	O bütün arzusunu kılıcı ile istemelidir; vurmalı, almalı, vermeli ve böylelikle şöhretini büyütmelidir.
2280	Yetürse içürse kedürse kedim, at üstem kız oğlan bu berse telim	Silâh arkadaşlarını yedirıp-içirmeli ve giydirip-kuşatmalı; onlara çok at-koşum, köle ve câriye ihsan etmelidir.
2281	Aŋar tirlür ötrü kür ersig eren, sevüg cân yuluğlap yatur tağ kayan	Böyle olursa, onun etrafına mert yiğitler toplanır ve tatlı canlarını feda ederek, cesetlerinden dağlar ve kayalar meydana getirirler.
2282	Yüreklig kerek artuk öglüg kerek, kögüzlüg kerek hem köŋüllüg kerek	O çok cesur, zeki ve aynı zamanda da mert ve geniş yürekli olmalıdır.
2283	Yağıda kereksiz yüreksiz kişi, yüreksiz kişi ol tişiler işi	Harpte korkak kimselere lüzum yoktur; korkak insanlar kadınlara benzerler.
2284	Yüreksiz kişiler çerig artatur, çerig artasa er erig artatur	Korkak kimseler orduyu bozarlar; ordu bozulursa, askerler birbirini ifsat ederler.
2285	Yağıda yüreklig seringü kerek, yağı at kemişse tirengü kerek	Harpte cesur yiğitler dayanmalı, düşman at salarsa, hemen toplanmalıdır.
2286	Ayıklığ-turur bu ölüm belgülüg, üdi kelmeginçe er ölmez külüg	Ölüm için, hiç şüphesiz, ecelin gelmesi lâzımdır; eceli gelmeden, hiç bir yiğit ölmez.
2287	Negü ter eşitgil azığlığ kür er, ölümüg unıtsa yağısın urar	Ölümü hatırına getirmeyerek, düşmanını vuran, yaman ve pek yürekli adam ne der, dinle.
2288	Kişi üdsüz ölmez anadın tuğup, nelük korkar özüŋ yağını körüp	Anadan doğan hiç kimse ecelsiz ölmez; düşmanı görünce, neden korkarsın?
2289	Yağıka yaluç teg eren teg uruş, ecelsiz ölüm bolmaz özke bolup	Düşmana yalın hücum et, erkekler gibi vuruş; eceli gelmeyince, insan kat'iyen ölmez.
2290	Uvutluğ kerek er uvutı üçün, yağı birle karşur kadıtmaz öçün	Kumandan haysiyet sahibi olmalıdır; o şerefi için düşmana karşı koyar ve intikamını almadan, ondan yüz çevirmez.
2291	Uvut birle yalŋuk yağısın saçar, yağıda eŋ aşnu uvutsuz kaçar	Şeref duygusu ile insan düşmanını darma - dağın eder; harpte ilk önce şerefsiz kimseler kaçar.
2292	Uvutka bolup korklık alplık kılur, ögünçke bolup er özin öldürür	Korkak kimse dahi haysiyetini korumak için, kahramanlık gösterir; öğülmesi için insan kendisini ölüme atar.
2293	Yüreklig tegüçi uvutluğ bolur, uvutluğ kişi ölse urşu ölür	Cesur dediğin haysiyet sahibi olur; haysiyetli insan ölürken, vuruşarak ölür.
2294	Kılınçı oŋay bolsa kodkı köŋül, bodunka sevitür özin bu yaŋ ol	Kumandan iyi tabiatlı ve alçak gönüllü olmalıdır; o böylelikle kendisini halka sevdirir.
2295	İsitür kişi körlin alçak kiş, yıratur erenig tili el buşı	Alçak gönüllü kimse insanların kalbini kendisine ısındırır; kötü dilli ve hiddetli kimseler insanları kendisinden uzaklaştırırlar.
2296	Bedük tutsa köŋlin bu sü başlar er, seziksiz yağıdın bu er berge yer	Ordu kumandanı mağrur olursa, şüphesiz, düşmandan dayak yer.
2297	Bu köŋli bedük er osallık kılur, osal er ya buzlur ya üdsüz ölür	Mağrur adam ihmalkârlık eder; ihmalkâr adam ya bozulur yahut vakitsiz ölür.
2298	Kür ersig kerek bolsa kaşığ yülüg, yadılsa atı bolsa çavluğ külüg	Namlı ve şöhretli olması ve adının yayılması için, onun cesur, heybetli, saçı-sakalı düzgün ve mert insan olması lâzımdır.
2299	İsizlerke kaşığ kerek korksalar, yavaşlarka edgü kerek sevseler	Kendisinden korkmaları için,- onun kötülere karşı heybetli görünmesi, sevmeleri için de, yumuşak huylu kimselere iyi davranması lâzımdır.
2300	Siyâset yorıtğu kerek sü başı, siyâsetka aşlığ bolur sü işi	Ordu kumandanı siyâset etmesini bilmeli; ordu ışı siyâsete bağlı olur.
2301	Siyâset yorıtsa sü başlığ bolur, süsi başlığ erse er aşlığ bolur	Siyâset tatbik edilirse, ordu başsız kalmaz; ordu başlı olursa, asker birbirine bağlı kalır.
2302	Kayu sü bolur bolsa başsız tuşaŋ, uş ol sü buzuldı ilig keç yaşaŋ	Hangi ordu başsız kalırsa, onu bırak; o ordu bozulur; ey hükümdar sen çok yaşa.
2303	İsizlerke hışmet siyâset kerek, yana edgüke tutçı hürmet kerek	Kötülere haşmet ve siyâset, iyilere ise, dâima hürmet lâzımdır.
2304	Tegür edgülerke tükel edgülük, sevinçin tilegü yüdürmegü yük	iyi insanlara her türlü iyilikleri ver; onları memnun etmeli ve onlara yük yükletmemelıdir.
2305	Bu edgüg tiler barça yalŋuk turup, kişi kul bolur erke edgü bulup	Bütün insanlar bu iyilikleri ararlar; insan iyiliğini gördüğü adama kul olur.
2306	Negü ter eşitgil ay kılkı tüzün, bu beytig okığıl avınğıl özün	Yumuşak huylu insan ne der, dinle; bu beyti oku ve kendini teselli et.
2307	Boş âzâd kişi barça edgü kulı, sen edgü kılu aç könilik yolı	Hür ve serbest insanların hepsi iyilik kuludur; sen iyilik yaparak, doğruluk yolunu aç.
2308	Kişilik kılurka kişi bol tuşı, kişi mundağ urdı kişilik ulı	insanca hareket etmek için, sen dâima insan ol; insan insanlığın temelini böyle tesbit etmiştir.
2309	Kerek sü başıŋa bu bir kaç kılık, yağıka yüz ursa bu tüzse yorık	Düşmana karşı sefere çıkmak ve ordunun hareketini idare edebilmek için, kumandanın şu bir kaç vasfa sahip olması gerekir.
2310	Yağıda kür arslan yüreki kerek, karıştukta esri bileki kerek	Onun yüreği harpte arslan yüreği gibi ve dövüşürken de bileği kaplan pençesi gibi olmalıdır.
2311	Toŋuz teg titimlig böri teg küçi, adığlayu azğın kotoz teg öçi	O domuz gibi inatçı, kurt gibi kuvvetli, ayı gibi azılı ve yaban sığırı gibi kinci olmalıdır.
2312	Yana alçı bolsa kızıl tilkü teg, titir buğrası teg kör öç sürse kek	Aynı zamanda, kırmızı tilki gibi, hîlekâr olmalı; deve aygırı gibi, kin ve öç gütmelidir.
2313	Sağızğanda sakrak kerek tutsa öz, kaya kuzunı teg yırak tutsa köz	Kendisini saksağandan daha ihtiyatlı tutmalı; gözünü, kaya kuzgunu gibi, uzaklara çevirmelidir.
2314	Uluğ tutsa hamyet kür arslanlayu, ügi teg usuz bolsa tünle sayu	Arslan gibi, hamiyeti yüksek tutmalı; baykuş gibi, geceleri uykusuz geçirmelidir.
2315	Bu yaŋlar bile er yağıçı bolur, yağıçı bolur hem yarağçı bolur	insan bu vasıflar ile harpçi olur; harpçi olur ve işinin ehli olur.
2316	Yağıçı yarağçı kişi ol tuçı, yağı sançğuçı hem yetürgen öçi	Harpçi her vakit silâh taşıyan kimsedir; o düşmanı vurur ve zafer kazanır.
2317	Tuzı etmeki hem aşı keŋ kerek, atı ton tolumı aŋar teŋ kerek	Onun tuzu-ekmeği ve yemeği bol, atı, elbisesi ve silâhı da buna denk olmalıdır.
2318	Aş içgü tuz etmek yadar er atı, aş içgü-turur bu tiriglik otı	însanın adını tuz-ekmek, yiyecek ve içecek dünyaya yayar; bu hayatın devası yiyecek ve içecektir.
2319	Negü ter eşitgil ıla atlığı, tuz etmek keŋüt ay kişi kutluğı	Ha'nın meşhur şahsiyeti ne der, dinle; ey insanların kutlusu, tuzun ekmeğin bol olsun.
2320	Kü çav at tilese tuz etmek yitür, tiriglik tilese anı ok yetür	Adının namlı ve şöhretli olmasını dilersen, başkalarına tuz-ekmek yedir; yaşamak dilersen, yine aynı şeyi yap.
2321	Kişilik kılığlı ınançlığ akı, tuz etmek hakı tep öter er hakı	İnsanlık yapan, itimat kazanan ve cömert olan insana, tuz-ekmek hakkı diye, askerler bunun hakkını öderler.
2322	Uluğluk tilese aş içgü üle, uzun yaş tilese bulur aş bile	Büyüklük dilersen, yiyecek ve içecek dağıt; uzun ömür istersen, o da bununla bulunur.
2323	Kerek hayl başıŋa bu bir kaç kılık, itilse işi ötrü tüzse yorık	işinde muvaffak olması ve gidişinin düzenlenmesi için, kumandanda şu bir kaç vasıf bulunmalıdır.
2324	Sözi çın kerek bolsa kavli bütün, uluğ bolsa yalğan ınanmaz bodun	Söyledikleri doğru olmalı ve sözüne emniyet edilmelidir; büyükler yalancı olursa, halkın itimâdı kalmaz.
2325	İkinçi akılık kerek berse neŋ, saranka yumıtmaz kişi alğu yaŋ	İkincisi—cömert olmalı ve ihsanlarda bulunmalıdır; bir şeyler almağı âdet edinen hiç bir kimse hasisin etrafında toplanmaz.
2326	Üçünçi yüreklig kerek kögsi kür, yüreksiz yağı körse iglep yatur	Üçüncüsü—cesur ve göğsü pek olmalıdır; korkan kimse düşmanı görünce, hastalanarak, yatağa düşer.
2327	Bu törtünç kerek alçı hile bilir, bu hile bilir erke arslan ulır	Dördüncüsü—hîle ve kurnazlık yollarını bilmelidir; çâresini bulan kimseye arslan bile baş eğer.
2328	Titimlig kerek hem topulsa çerig, yitilik kerek ked komıtsa erig	Orduları yarıp-delmek için, sebatlı bulunmalı, askeri coşturmak için de kesin kararlı olmalıdır.
2329	Bu erdem bile bolsa sü başçısı, yağı sançğa yadğa yağınıŋ küsi	Ordu kumandanı bu faziletlere sâhıp olursa, düşmanını vurur ve onun şöhretini yere serer.
2330	Bu yaŋlığ sü başçı bu sü başlasa, elig bulğa düşmân öze işlese	Böyle bir kumandan askerin başına geçerse, düşmana karşı her vakit muvaffak olur.
2331	Yüz ursa yağıka bu sü başçısı, oduğ turğu tün kün kiterse usı	Ordu kumandanı düşmanla karşılaşınca, gece-gündüz uyanık bulunmalı ve uykuyu bırakmalıdır.
2332	Üküş er kereksiz er üdrüm kerek, er üdrüm bulunsa tolum tüm kerek	Çok adama lüzum yoktur, fakat asker seçme olmalı; asker seçme olduğu gibi, onun silâhı da tam olmalıdır.
2333	Üküş sü çerig erse başsız bolur, bu başsız çerig sü yüreksiz bolur	Kalabalık asker ve ordu başsız olur; bu başsız asker ve ordu cesaretsiz olur.
2334	Sınamış yağıçı kişi teŋlemiş, on iki miŋ er sü üküş sü timiş	Tecrübeli harp adamı kıyas etmiş ve on iki binlik ordunun büyük bir kuvvet olduğunu söylemiştir.
2335	Çerig sançmış alp er tutuzmış ayu, maŋa tört miŋ er sü tükel sü teyü	Ordular mağlûp etmiş olan kahraman adam: — Benim için dört bin asker tam bir ordudur — demiştir.
2336	Kalın sü yayılsa için bulğaşur, anı itse bolmaz yarağsız tuşur	Kalabalık ordu yayılınca, içinden karışır; nizâma sokulamaz, kötü bir durum hâsıl olur.
2337	Çavıkmış kür alp er yeme sözlemiş, er üdrüm kerek sü tolumluğ temiş	Şöhretli, cesur ve kahraman yiğit: —Orduda seçme ve ıyı silâhlı yiğitler lâzımdır— demiştir.
2338	Negü ter atıkmış yağıçı eşit, bu söz eştip ötrü özüŋke iş et	Adı dünyaya yayılmış meşhur harp adamı ne der, dinle; bu sözü dinle ve ona göre hareket et.
2339	Üküş sü tileme er üdrüm tile, er üdrüm tile hem tolum tüm bile	Çok asker isteme, seçme asker iste; askerin seçkm ve tam techizatlı olmasını iste.
2340	İtiglig az edgü üküşte körü, telim tuştı artak üküş sü bile	Az sayıda ve muntazam bir ordu. çoğa nisbetle, daha iyidir; çok kimseler çok askerle bozguna uğradılar.
2341	Yağıka kalı yortsa sü başlar er, yakın tutğu özke yağığ işler er	Ordu kumandanı düşmana karşı harekete geçerken, düşmana karşı koyacak esas kuvvetleri etrafında bulundurmalıdır.
2342	Adırğu üdürgü yezek tutğakı, yırak tutğu saklap közi kulğakı	Öncü ve keşif kollarını seçip ayırmalı; ihtiyatlı olmalı, göz ve kulağını uzaklara çevirmelidir.
2343	Yezek hem telim yetse tutğak kitip, yağığ basğu bolsa urunsa kayıp	Keşif kolu gidip, düşmanın kalabalık öncü kuvvetleri ile karşılaşınca, eğer düşmana saldırmak icap ederse, geri dönüp hücum etmelidir.
2344	Süsin itse yapsa ma yortuğ tüzüp, kedin kalmasa er ya öŋdün ozup	Askerî tanzim ve tertip ile muhafız alayını teşkil etmeli ve hiç kimse geride kalmamalı veya öne geçmemelidir.
2345	Tüşün bilse yortuğ tüze bilse ked, er at tutsa sakçı oduğ tursa ked	Konak yerlerini ve muhafız alayını düzenlemesini iyice bilmeli; askerden nöbetçiler tâyin etmeli ve bunlar da çok uyanık durmalıdır.
2346	Yorıkın küdezse alem başlar er, öŋi turmasa bir yağığ işler er	Alemdar harekâtı iyice takip etmeli, düşmana hücum edecek askerlerden kimse hâriç kalmamalıdır.
2347	Tüşürse toyuğ ked körüp berk yirig, yırak ıdmasa tıdsa yığsa erig	Karargâh kurarken, çok dikkat etmeli ve mahfuz bir yer seçmeli; askeri toplu bir hâlde bulundurarak, uzaklaşmasına mâni olmalıdır.
2348	Usa bolmasa bolsa artuk oduğ, osal bolsa tegrür basımçı yoduğ	Kumandan ihmalkâr olmamalı ve çok uyanık bulunmalıdır; o ihmalkâr olursa, düşmanın baskınından zarar görür.
2349	Yağıka yağusa yezekin alu, tüşürse toyuğ körse ot suv talu	Öncü kuvveti ile düşmanın yakınlarına sokulmalı; otuna ve suyuna iyice dikkat ederek, karargâh kurmalıdır.
2350	Süsin ked küdezse til ıçğınmasa, süsi az üküşin yağı bilmese	Askerini çok ıyı gözetmeli ve dil yakalatmamalıdır; askerinin az veya çok olduğundan düşman haberdar olmamalıdır.
2351	Katığlaŋu aşnu til alğu kerek, bu tildin yağı kılkı bilgü kerek	Daha önce dil yakalamağa gayret etmeli ve bu dilden düşmanın durumunu öğrenmeğe çalışmalıdır.
2352	Aŋar teŋlese ötrü itse işin, yağı boynı yençse kiterse başın	Sonra işini, alınan malûmata göre, tanzim etmelidir; ya düşmanın boynu kesilir yahut başı ezilir.
2353	Bu saklık bolur hem oduğluk bolur, yağıda kayusı sak erse unur	Böyle hareket etmek ıhtıyatlılık ve uyanıklık olur; harpte kim ihtiyatlı davranırsa, o muvaffak olur.
2354	Oduğ beg süsi kör böke yolçılığ, kür arslan münügli kılıç kamçılığ	Uyanık beyin askeri, bak, ejderha kumandasında arslana binmiş, kılıç kamçılı orduya benzer.
2355	Yağı sançğuka tutğu iki tolum, bu iki tolumdın yağı yer ölüm	Düşmanı vurmak için, şu iki silâh kullanılmalıdır; bu iki silâh düşmana ölüm getirir.
2356	Erig aşnu yağıka kerek hile al, bu hile bile kıl yağı meŋzi al	Her şeyden önce düşmana karşı hîle ve hud'aya baş vurulmalıdır; bu hîle ağına düştüğü için, utancından düşman yüzünü kızartsın.
2357	İkinçi bu saklık oduğluk-turur, kayusı sak erse ol üsteŋ bolur	İkincisi — ihtiyatlılık ve uyanıklıktır; harpte kim ihtiyatlı davranırsa, o galip gelir.
2358	Kayusı sak erse yağıda oduğ, seziksiz yağıka bu tegrür yoduğ	Harpte kim ihtiyatlı ve uyanık bulunursa, hiç şüphesiz, düşmanı o felâkete uğratır.
2359	Yağıŋ sü telim tutsa azrak seniŋ, tokışka ivinme yarağ kör anıŋ	Eğer düşmanın askeri çok ve seninki daha az ise, savaşa acele etme ve ona göre tedbir al.
2360	Yaraşğu yarağı bar erse yaraş, yok erse yarıklan bil alşıp küreş	Anlaşmak imkânı varsa, onunla anlaş; yok ise, zırhını giy, düşmana sıkı-sıkı yapış ve güreş.
2361	Katığlan usandur usa bas keçe, keçe az üküşüg ne bilgey aça	Gayret et, düşmanı rahat bırakma, mümkün ise, gece baskını yap; gece karanlığı içinde kuvvetinin az veya çok olduğunun kim farkına varacak.
2362	Kalı basğuka bulmasa sen yarı, yalavaç ıdıp sen bar illeş yorı	Eğer sen galebe çalmak için imkân bulamazsan, elçi göndererek, sulh yapmağa çalış.
2363	Tilin arsık el bol küdezgil özüŋ, tokışka ivinmegü kesgil sözüg	Sözle oyala, sulh ol, kendini koru ve savaşa acele etme; işte bu kadar.
2364	Takı bolmaz erse yağı oğrasa, tokışmak tilese köŋül bermese	Böyle olmazsa ve düşman anlaşmak istemeyip, savaşmakta ısrar ederse,
2365	Uzatma işiŋ sen çerig ter tokış, üle neŋ eŋ ög tokış at okış	İşi uzatma, askeri topla ve savaş; askere mal dağıt, onların kahramanlık duygularını okşa ve her vâsıtaya baş vur.
2366	Tokışığ uzatsa yağı öglenür, üküş körse erniŋ közi ögrenür	Savaşı uzatırsan, düşmanın aklı başına gelir; iş uzadıkça, kuvvetinin derecesini anlar.
2367	Negü ter eşitgil yağı sançmış er, başında keçürmiş közün körmiş er	Düşmanlarını mağlûp etmiş, görmüş-geçirmiş, tecrübeli yiğit ne der, dinle.
2368	Körüşmez yağınıŋ küsi ked yırak, körüşse basınur körügli karak	Görünmeyen düşmanın şöhreti uzaktan büyük görünür; meydana çıkınca, onunla karşılaşanlar nazarında bu şöhret küçülür.
2369	Yağıka yalu teg neŋiŋ almasu, uzatsa basıttıŋ yiti kıl adak	Düşmana yalın hücum et, ağırlığın düşmanın eline geçmesin; işi uzatırsan, mağlûp oldun demektir; ayağını çevik tut.
2370	Çerigde bir ança busuğka kigür, yadağ okçı tüşrüp sen öŋdün yügür	Askerin bir kısmını pusuya yatır, yaya okçuları harekete geçirerek, kendin önden koş.
2371	Yağıçı ürüŋ kırğıl ersiglerig, yağıka alın kıl kötürsü çerig	Düşmanın karşısına yaşlı-başlı yiğitler koy; askeri onlar götürsünler.
2372	Ürüŋ kırğıl artuk yağıçı bolur, yağıçı bolur hem yarağçı bolur	Harpte saç-sakal ağartmış insanlar daha iyi savaşırlar; bunlar harpçidirler ve bu işi çok iyi bilirler.
2373	Kiçig kur yegitler bolur ked yiti, kalı yüz evürse udıtur otı	Genç ve toy yiğitler çok ateşli olurlar; fakat bir yüz çevirdiler mi, bu ateşten eser kalmaz.
2374	İnanur erig kılğıl öŋdün kedin, oŋuŋdın soluŋdın bir ança adın	Öne ve arkaya emin kimseleri koy; bir kısmını da sağa ve sola yerleştir.
2375	Yağusa çerigke ilişse eri, tuşınça tegişgü kemişse urı	Askerler yaklaşıp, erler birbirleri ile harbe tutuşunca, her kes kendi karşısındaki ile harp etmeli ve nâra atmalıdır.
2376	Erig aşnu yıraktın tegişgü okun, yağusa süŋün teggü berse boyun	İlk önce uzaktan oklar ile vuruşmalı; yaklaşınca ve yüz-yüze gelince de, süngü ile hücum etmelidir.
2377	Katılsa kılıç baldu birle tegiş, tişin tırŋakın teg yaka tut iliş	Saflar karışınca, kılıç ve balta ile vuruş; dişle, tırnakla saldır, yakasından tut, yapış.
2378	Tiren arka berme yağıka bolup, yağığ sanç yok erse uruş yat ölüp	Dayan, düşmana hiç bir suretle arka verme; düşmanı vur veya vuruşarak, orada öl.
2379	Negü ter eşitgil karışğan kür er, seriŋil seriŋen yağısın urar	Dinle, düşmanın içine giren cesur asker ne der; dayan, dayanan asker düşmanını ezer.
2380	Kelin kız sevinçi küden tünleri, kür alp er küvençi çerig künleri	Gelin kızların sevinçli anları zifaf geceleridir; cesur ve kahraman erkeğin iftihar edeceği zamanlar da harp günleridir.
2381	Küvez alp sekirtıp çerig sürse bat, laçın kuş kovar teg töker kanları	Mağrur kahraman seyirterek, sür'atle ordusunu sürer; şahinin kuşlara saldırması gibi, hücum eder ve kanlar döker.
2382	Yağı körse alp er köpirtür izig, bu karşur adınlarka tegmez kezig	Kahraman yiğit düşmanı görünce, tozu dumana katar; her yere o atılır, başkalarına sıra gelmez.
2383	Çerig körse alp er kür arslan bolur, sekirtür ya öldrür ya urşu ölür	Kahraman yiğit asker görünce, arslan kesilir; seyirtir, ya öldürür veya vuruşarak ölür.
2384	Yağı körse alp er kızartur meŋiz, karışsa bodulur kızıl hem yağız	Kahraman yiğitin, düşmanı görünce yüzü güler; düşmanla kapışınca, kızıl kana boyanır.
2385	At üstem yarıklar bolur kıp kızıl, ğızıl kızğu eŋler bolur yap yaşıl	At, koşum ve zırhlar kıp-kırmızı olur; kırmızı ateş gibi yanan yanaklar mos-mor kesilir.
2386	Yağı at kemişse saŋa oğrasa, serin arka berme saçılsa basa	Düşman at salar ve senin üzerine yürürse, dayan, arka verme; kendiliğinden dağılır.
2387	Yağ teprese sen udu tepregil, ite ud adakın yorı turmağıl	Düşman harekete geçerse, sen de ona göre hareket et; durma, hazır durumda onun her hareketini karşıla.
2388	Kalı kaçsa sendin yağı turmasa, erig yetgü tutğu bulun tutmasa	Eğer düşman karşı duramayıp, senden kaçarsa, onu takip et ve esir almağa çalış; böyle yapmazsan,
2389	Yağı sançmış ersig eren bulnukup, yana evre sançtı yağısın utup	Düşmanı mağlûp eden kahraman yiğitlerin safı karışınca, düşman dönüp, tekrar hücum eder ve galip gelir.
2390	Yağı kaçsa tap kıl ederme yırak, kalı yandru yansa kaçumaz adak	Düşman kaçarsa, onu ölçülü takip et, pek uzaklara gitme; eğer düşman geri dönerse, sonra kaçamazsın.
2391	Muŋuksa yağı yüz ölümke urur, ölümke yüz ursa kim utru-turur	Düşman ümitsizliğe düşerse, ölümü göze alır; ölümü göze alan kimse, çok şiddetle karşı koyar.
2392	Bu yerge özüŋni küdezgil oğul, küdezgil yok erse özüŋdin tüŋül	Ey oğul, böyle durumlarda kendini iyi koru; kendini koru yahut her şeyi göze al.
2393	Osal bolsa er kör yorırda ölür, osal bolmasa er tilekin bulur	insan ihmalkâr olursa, yürürken ölür; ihmalkâr olmazsa, dileğine erer.
2394	Maŋa mundağ aydı sınamış kişi, sınamış kişiler sözi söz başı	Bana tecrübeli insan böyle dedi; tecrübeli insanların sözü sözlerin başıdır.
2395	Yağı kaçsa tap kıl ederme udu, edertçi yedi körse berge todu	Düşman kaçarsa, ölçülü takip et; arkasından pek ileri gitme, çok ileri giden doyuncaya kadar kamçı yer.
2396	Yağığ bir saçıtsa yana tirlümez, otuğ suv udıtsa yana tirlümez	Su ateşi söndürünce, ateş nasıl tekrar alevlenmezse, düşman da dağılınca, bir daha toplanamaz.
2397	Muŋukmış kişiler ölümüg kolur, ölümüg koluğlı er öldrü ölür	Ümitsizliğe düşen insanlar ölümü ararlar; ölümü isteyen kimse evvelâ öldürür, sonra ölür.
2398	Kim iş kılsa terkin aŋar bergü neŋ, uş ol neŋ bile er kızıl kılsa eŋ	Bir kimse bir yararlık gösterirse, ona derhal mükâfatını vermeli ve bununla onun yüzünü güldürmelidır.-
2399	Kim er tutsa öggü açınğu kerek, ol açığ bile er urunsa yürek	Kim bir esir yakalarsa, onu öğmeli ve ihsanda bulunmalı ki, o da bu ihsan ile öğünsün.
2400	Yavuz ögdi bulsa idi ked bolur, kedig ögse kendü kaçan kin kalur	Kötü insan öğmekle çok iyi olur; iyiyi öğersen, bu ondan hiç geri kalır mı?
2401	Eri ögse elgin kür arslan tutar, atığ ögse yügrür uçarığ yeter	Askeri öğersen, eli ile arslan tutar; atı okşarsan, koşar ve uçan kuşa yetişir.
2402	Balıkmış bar erse sen emlet körü, bulun bolmış erse yulup ol kirü	Yaralanan varsa, sen bakıp, tedavi ettir; esir olan varsa, kurtar, geri al.
2403	Kalı ölmiş erse ağırlap kötür, oğul kız bar erse aŋar hak yitür	Eğer ölen olursa, hürmetle kaldır; çoluk-çocuğu varsa, onlara haklarını ver.
2404	Er at körse ötrü sevinçlig bolur, yağı oğrı bolsa sevüg cân berür	Askerler bunu görünce, sevinirler; savaş günlerinde de sevgili canlarını feda ederler.
2405	İsig söz küler yüz bile bergü neŋ, bu üç neŋ kişike bolur edgü yaŋ	Tatlı söz ve güler yüz ile onlara mal vermelidir; bu üç şey insan için ıyı bir an'ane olur.
2406	Boş âzâd kişiler muŋar kul bolur, bu kul cân yuluğlar sevinçin kolur	Serbest ve hür insanlar ona kul olur; bu kul, onu memnun etmek için, canını feda eder.
2407	Muŋar meŋzer emdi bu söz ay bügü, körü barsa yetrü çın aymış tigü	Ey hakim, buna benzer bir söz vardır; iyice dikkat edersen, bunun doğru olduğunu tasdik edersin.
2408	Küler yüz isig söz üle neŋ tavar, boş âzâd kişiler bu üçke avar	Onlara güler yüz göster, tatlı söz söyle, mal ve mülk dağıt; serbest ve hür insanlar bu üç şeyin etrafına toplanır.
2409	Sen altun kümüş birle alma kuluğ, bu üç neŋ yulu kıl karnuğnı yavar	Sen kulu altın ve gümüş ile alma; bu üç şeyi feda et, o her keşi sana getirir.
2410	Sü başlar kişi bolsa mundağ kerek, anın başlasa sü bolur edgürek	Ordu kumandanı böyle olmalıdır; böyle bir adam orduya baş olursa, çok iyi olur.
2411	Sen altun kümüşni ülegil neŋin, yuluğ kılğa cânın sav altun teŋiŋ	Sen altınını, çümüşünü ve malını dağıt; sen ne kadar som altın verirsen, onlar da o kadar canlarından fedakârlık ederler.
2412	Bu üç neŋke bolur tapuğçı kulı, munı tutsa begler kamuğ neŋ ulı	Hizmetkârlar bu üç şey için ona kul olurlar; beyler buna göre hareket etmeli, bu her şeyin temelidir.
2413	Bu yarŋlığ sü başçı bulur erse beg, işi başka barğay küvenç bolğu teg	Bey böyle bir ordu kumandanı bulursa, işim emniyetle sona erdirir.
2414	Bu yaŋlığ bolur erse sü başlar er, işi barça itlıp küvençke teger	Ordu kumandanı, böyle olursa, bütün işi yoluna girer ve kendisi takdire mazhar olur.
2415	Yarağlığ vezir kolsa andağ kerek, sü başçı tiler erse mundağ kerek	Ehliyetli bir vezir istersen, öyle oJmaJı; ehliyetli bir kumandan dilersen, böyle olmalıdır.
2416	Aŋar ötrü begler ınansa bolur, tilemiş tilekin beg andın bulur	Böyle bir adama beyler inanabilirler; bey onun vâsıtası ile arzu ettiği şeyi bulur.
2417	Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, iki iş bedük iş uluğluk atı	Öğdülmiş tekrar dedi : — Ey devletli hükümdar, şu iki vazife büyük vazifelerdir; büyüklüğün atıdır.
2418	Vezir bir ikinçi sü başlar alem, birisi kılıç tuttı biri kalem	Biri vezirlik, ikincisi ordu kumandanlığıdır; bunlardan biri kılıç tutar, biri kalem.
2419	Bu el bağı örki bu iki tüzer, bu iki birikse anı kim üzer	Memleketin nizâmını ve dizginini bu ikisi ellerinde tutar; bu ikisi el-ele verirse, onu kim koparır.
2420	İdi artuk öçirüm kerek bu kişi, kalı öznese begke eltür başı	Bunların pek seçkin insanlar olması lâzımdır; eğer beye karşı baş kaldırırlarsa, başlan gider.
2421	Tusulsa idi ök tususı üküş, kalı öznese yası el kend uluş	Faydalı da olurlarsa, memlekete çok faydalı olurlar; eğer baş kaldırırlarsa, memleket bunların çok zararını çeker.
2422	Begi bolsa edgü kişi üdrümi, bu iki tapuğçı bodun ködrümi	Bey iyi ve insanların seçkini olduğu gibi, bu iki hizmetkârı da halk arasında ileri gelen kimseler olmalıdır.
2423	Bulardın bolur ötrü ilke asığ, bu asğı bile ötrü begke tatığ	Bunlardan memlekete fayda gelir ve bundan dolayı bey de huzura kavuşur.
2424	Negü ter eşitgil kör ilçi bügü, bügü sözlerin bulsa aş teg yegü	Memleketi idare eden, hakîm insan ne der, dinle; hakimlerin sözünü bulunca, nefis bir yemek gibi yemelidir.
2425	Kılıç birle aldı kör el alğuçı, kalem birle bastı ol el basğuçı	Memleketi alan onu kılıç ile almıştır, memleketi tutan onu kalem ile tutmuştur.
2426	Kılıç birle alsa bolur terk ilig, kalem bolmağınça basumaz elig	Bir memleketi kılıç ile derhâl ele geçirmek mümkündür; fakat kalem olmayınca, insan onu elinde tutamaz.
2427	Kılıç birle alsa kayu el küçün, anı sürse bolmaz üküş yıl öçün	Her hangi bir memleket kılıç ve kuvvetle alınabilir; fakat bu hâkimiyet şiddet ve intikam ile uzun yıllar devam ettirilemez.
2428	Kalem birle tutsa kayu kend uluş, tilek tegrür anda tözüke ülüş	Hangi şehir ve eyâlet kalem ile idare edilirse, orada her kes kendi arzu ve nasibini bulur.
2429	Bu erdi ay ilig özüm bilmişi, munukı ötündüm ayıtmış tuşı	Ey hükümdar, benim bildiklerim bunlardır; sorulduğu için, işte arzettim.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
2430	İlig aydı uktum munı belgülüg, takı bir sözüm bar anı ay külüg	Hükümdar : — Bunu açıkça anladım; daha bir sözüm var, onu da söyle, ey şöhretli insan — dedi —
2431	Maŋa sözle emdi körüp edgürek, uluğ hâcibığ ay neteg er kerek	Şimdi bana, iyice düşünerek söyle; ulu hâcib nasıl bir insan olmalı ki,
2432	Hâciblar özele bu bolsa uluğ, bağırsaklıkın kılsa cânın yuluğ	O diğer hâciblere baş olsun ve sadâkatle beye canını feda etsin.
2433	Küvense begi hem özi hem eli, olarka duâ kılsa bodnı tili	Gerek beyin kendisi, gerek memleketi ona güvensin; halk da onlara duâ etsin.
2434	İlig aydı sözle yeme bu sözüg, munı ma ayu ber yarut bu közüg	Hükümdar: — Bu sözüme de cevap ver; bunu da izah ederek, beni sevindir— dedi.